1. Không phải ngẫu nhiên nhà thơ Phan Hoàng, Ủy viên Ban
Chấp hành - Trưởng ban Nhà văn trẻ Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh trong một
lần trả lời phỏng vấn báo Văn Nghệ Trẻ số 9 (747) ra ngày
27.2.2011 đã khẳng định một cách tự tin rằng đã có “một sinh khí mới mẻ đang
“thổi” vào Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh mà tôi tin nó ngày càng lớn mạnh”.
Bởi theo anh “Thành phố Hồ Chí Minh là nơi tập trung nhiều cây bút trẻ có tài
có tâm, nhiệt huyết sáng tạo và đã có nhiều tác phẩm đóng góp xứng đáng vào nền
văn học thành phố, nếu không muốn nói họ đang là lực lượng quan trọng làm thay
đổi diện mạo văn học thành phố những năm gần đây”.
Những điều nhà thơ Phan Hoàng khẳng định hoàn toàn có cơ
sở và có lẽ còn khá khiêm tốn khi anh cho rằng văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh chỉ
mới góp phần làm thay đổi đời sống văn học thành phố. Song theo tôi, những nhà
văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh không những góp phần làm thay đổi đời sống văn học
thành phố mà hơn thế, họ còn góp phần làm thay đổi diện mạo văn học đương đại của
dân tộc. Bởi tác phẩm của họ không chỉ được lưu hành trong phạm vi Thành phố Hồ
Chí Minh mà còn có mặt ở nhiều vùng, miền trong và ngoài nước, được bạn đọc đón
nhận và dư luận quan tâm. Vì thế, tầm ảnh hưởng của họ không chỉ giới hạn trong
phạm vi vùng, miền mà còn lan toả khắp đất nước và thậm chí cả ở nước ngoài.
2. Khi nghiên cứu một nền văn học hay một vùng văn học
không thể không nói đến đội ngũ nhà văn, những người đã và đang làm nên diện mạo
đời sống của vùng văn học đó. Thế nên, nhìn vào đời sống văn học Thành phố Hồ
Chí Minh những năm qua, ta thấy trong tiến trình phát triển có vai trò rất
lớn của nhiều thế hệ nhà văn, trong đó có các nhà văn trẻ. Và mỗi thời kỳ đều
có những tác giả gây ấn tượng với người đọc cả nước. Đây chính là tiền đề, là bệ
phóng để các nhà văn trẻ Thành phố bay cao, bay xa trong chân trời lao động
sáng tạo. Thế hệ nhà văn trẻ hôm nay không thể không có sự “tiếp lửa” từ các thế
hệ nhà văn lớp trước. Sự “tiếp lửa” ấy là một giá trị góp phần tạo nên tiềm
năng và triển vọng trong hành trình sáng tạo của lực lượng viết văn trẻ Thành
phố Hồ Chí Minh mà thực tiễn sáng tác của họ trong những năm qua đã khẳng định
điều đó.
Quả thật, nhìn vào đời sống văn học của đất nước trong những
năm gần đây, chúng ta không khỏi ngạc nhiên trước sức sáng tạo dồi dào, đa dạng
và phong phú của những người viết trẻ trong nước nói chung và Thành phố Hồ Chí
Minh nói riêng. Họ tung tẩy và tạo những điểm nhấn ở nhiều thể loại văn học,
nhiều sự kiện văn học với những tìm tòi, những thử nghiệm, những sáng tạo, những
cách tân, có cả thành công lẫn thất bại… Chính điều này đã làm cho diện mạo văn
học dân tộc thêm khởi sắc và trong một chừng mực nào đó đã tạo nên sức sống cho
nền văn học, tuy chưa thật mạnh mẽ như mong muốn của người đọc nhưng không phải
là không có những thành tựu đáng trân trọng.
Trong lĩnh vực thơ ca, có thể thấy sự tiếp nối sáng tạo của
nhiều thế hệ nhà thơ trẻ như Phan Hoàng với Tượng tình, Hộp đen báo
bão và gần đây gây chú ý khi công bố từng phần Bước gió
truyền kỳ; Ly Hoàng Ly với Cỏ trắng, Lô lô, Quà; Nguyễn Hữu
Hồng Minh với Giọng nói mơ hồ, Chất trụ và những bài thơ khác, Vỉa
từ; Lê Thiếu Nhơn với Bài ca phía mặt trời, Dốc gió, Phố
tình riêng, Trong bóng người xưa, Bản tường trình giấc mơ đi vắng; Phan
Trung Thành với Vọng sông quê, Mang, Đồng hồ một kim, Những ngày vắng
em; Ngô Liêm Khoan với Trở mình trong máng xối; Trần Lê Sơn Ý với Cơn
ngạt thở tình cờ; Trương Gia Hoà với Sóng sánh mẹ và anh;
Ngô Thị Hạnh với Vang vọng, Hòn bi vỡ, Rơi ngược, Nắng từ những ngón
chân; Song Phạm với Tôi uống bầu trời trong ly nước nhỏ;
Đinh Thu Hiền với tập thơ đầu tay Hiền là Hiền; Đồng Chuông Tử với Thèm
ăn, Mùi thơm của im lặng… Và nhiều nhà thơ trẻ khác như: Bùi
Thanh Tuấn, Thục Linh, Trần Đình Thọ, Lê Văn Tiến, Nguyễn Phong Việt, Lê
Thuỳ Vân, Trần Hoàng Nhân, Ngọc Anh, Đỗ Thanh Vân, Tuệ Nguyên, Song May,
Nguyễn Ngọc Minh Châu, Chiêu Anh Nguyễn, Hoa Nip, Lê Văn Lâm, Trần Mai
Hường, Phùng Hiệu, Trần Huy Minh Phương, Hoàng Thanh Tâm… Riêng nhóm Ngựa
Trời gồm các nhà thơ nữ 8x Sài Gòn: Nguyệt Phạm, Thanh Xuân, Khương Hà, Phương
Lan, Lynh Bacardi với tập thơ in chung Dự báo phi thời tiết khi
vừa ra đời đã khuấy động dư luận. Họ cũng lần lượt tìm cách khẳng
định mình bằng những tập thơ riêng: Nguyệt Phạm với Mắt giấy,
Khương Hà với Kim tuyến đỏ…
Những thế hệ nhà thơ trẻ này thực sự là lực lượng nòng cốt
của thơ ca Thành phố và của cả nước trong những năm gần đây. Nhiều người trong
số họ đã đoạt được những giải thưởng về thơ như: Phan Hoàng với giải
thưởng thơ của Tạp chí Văn nghệ Quân đội cho Bước gió truyền kỳ; Nguyễn
Hữu Hồng Minh với giải thơ Bút mới Báo Tuổi trẻ những năm
đầu tiên, giải thưởng thơ Tạp chí Sông Hương, hay tập thơGiọng
nói mơ hồ của anh đã vào chung khảo giải thưởng thơ năm 2000 của Hội đồng
Thơ - Hội Nhà văn Việt Nam; Trần Lê Sơn Ý với tập thơ Cơn ngạt
thở tình cờ đã nhận được Tặng thưởng của Hội Nhà văn Thành phố Hồ
Chí Minh năm 2008 và cũng là một trong hai tập thơ của tác giả nữ đầu tiên được
giải thưởng Lá Trầu; Lê Thiếu Nhơn với hai lần được Tặng thưởng về
thơ của Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh với tập thơ Trong bóng người
xưa năm 2007 và Bản tường trình giấc mơ đi vắngnăm
2010; Đồng Chuông Tử với tập thơMùi thơm của im lặng được
vào chung khảo giải thơ Bách Việt… Chính điều này đã cho thấy tiềm năng và triển
vọng của lực lượng các nhà thơ trẻ ở Thành phố Hồ Chí Minh trên con đường dấn
thân vào một thể loại văn học khá huyền diệu nhưng cũng vô cùng đỏng đảnh - đó
là thể loại thơ. Bởi nói như Charles Henri Ford “Thơ cũng huyền diệu như trời”.
Cùng với thơ, ở thể loại văn xuôi cũng cho thấy tiềm năng
và triển vọng khá đa dạng của lực lượng viết văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh. Văn
xuôi của những người viết trẻ Thành phố trong những năm qua cũng góp phần rất lớn
trong đời sống văn học Thành phố nói riêng và cả nước nói chung. Nhiều cây bút
trẻ trước đây đã từng có những tác phẩm để lại dấu ấn sâu sắc trong sự tiếp nhận
của bạn đọc cả nước như: Lại Văn Long, Phan Triều Hải, Phan Hoàng, Phan Thị
Vàng Anh, Khánh Chi, Trầm Hương… Tuy đến nay không còn trẻ nhưng họ là cầu
nối quan trọng cho thế hệ 5x, 6x với 7x, 8x, 9x sau này của văn học
Thành phố. Cũng thuộc thế hệ 6x gắn liền với văn học trẻ phải kể
đến Nguyễn Thu Trân, từ khi rời Đồng Nai về Thành phố Hồ Chí Minh, bên
cạnh những tác phẩm viết cho thiếu nhi, chị còn khẳng định mình với
tập truyện Bốn người nhẹ như chiếc lá và tiểu thuyết Hồ
thiêng. Tiếp đến là các nhà văn thế hệ 7x, 8x, 9x, đội ngũ rất hùng
hậu như: Tiến Đạt với các tập truyện ngắn Có con chim lạ trong thành
phố, Tội lỗi tự nhiên, tiểu thuyếtThể xác lưu lạc; Trần
Nhã Thuỵ với các tập truyện ngắn, tạp văn: Lặng lẽ rừng mai, Những
bước chậm của thời gian, Chàng trẻ măng ở thành phố treo đầu, Gối đầu
trên mây, Cuộc đời vui quá không buồn được, truyện dàiThị trấn có
tháp đồng hồ, và tiểu thuyếtSự trở lại của vết xước; Nguyễn Thị Châu
Giang với các tập truyện ngắn: Đám cưới sao, Biển trên núi, Đèn lồng
trên cao, Chợ tình, Cuộc chơi, Trở về tình yêu, truyện dài: Không
ngủ, Mùa hè thơ ấu, Tóc ngắn, Đêm dịu dàng...; Nguyễn Thu Phương với
nhiều tập truyện ngắn như Cây lẻ bạn, Ngồi tựa mạn thuyền, Luân
sinh, Phiêu linh trắng…; Nguyễn Ngọc Thuần với các tập truyện Vừa
nhắm vừa mở cửa sổ, Một thiên nằm mộng, Giăng giăng tơ nhện, Nhện ảo, Trên đồi
cao chăn bầy Thiên sứ, Cha và con và…tàu bay;Nguyễn Danh Lam với các tiểu
thuyết Bến vô thường, Giữa vòng vây trần gian, Giữa dòng chảy lạc,
tập truyện ngắn Mưa tháng mười một…; Phan Hồn Nhiên với các truyện
dài Công ty, Mắt bão, Chiếc vòng đồng đen, các tập truyện ngắn: Dốc
mưa, Đôi giày vuông, Cánh trái…; Vũ Đình Giang với tiểu thuyết Song
song và các tập truyện ngắn: Trên đất lạ, Mười sáu mét vuông,
Vũ trụ câm, Bờ xám, Kẻ lạ nhìn tôi từ phía sau; Dương Thụy với các tiểu
thuyết Oxford thương yêu, Cáo già- gái già và tiểu thuyết diễm
tình, Nhắm mắt thấy Paris cùng nhiều tập truyện ngắn, bút
ký; Trương Anh Quốc với tiểu thuyết Biển vàhai tập truyện ngắn: Sóng
biển rì rào, Lũ đầu mùa. Và hàng loạt cây bút trẻ khác lần lượt
xuất hiện và tìm cách khẳng định mình trên văn đàn như: Hải Miên,
Trần Văn Thưởng, Đoàn Tú Anh, Nguyễn Vĩnh Nguyên, Phương Trinh, Đoàn Phương
Huyền, Nguyễn Thiên Ngân, Huỳnh Mẫn Chi, La Thị Ánh Hường, Võ Thu Hương,
Bích Khoa, Thiên Di, Hà Thanh Phúc, Hoàng My, Nguyễn Thị Hải… trong đó
có nhiều cây bút hiện đang là sinh viên như: Yến Linh, Trần Minh Hợp, Lưu
Quang Minh, Ngô Thuý Nga, Nguyễn Thị Vân, Lê Miên Ca, Nguyễn Đặng Tường Vy…
Có thể nói, ở lĩnh vực văn xuôi các nhà văn trẻ đã xông
pha và khám phá ở nhiều thể loại từ truyện ngắn, tiểu thuyết, tạp văn, truyện
dài, truyện cho thiếu nhi… Và ở thể loại nào họ cũng có những tìm tòi, thể nghiệm,
những khát khao đổi mới bút pháp mà đặc biệt là sự vượt lên chính mình trong
quá trình sáng tạo để làm mới mình, phủ định mình, từ đó hình thành cho mình một
phong cách riêng. Điều mà các thế hệ nhà văn trước kia chưa mấy chú trọng, bởi
hạn chế từ điểm nhìn của một thời kỳ văn học mang tâm lý đám đông và ý thức đồng
phục. Chính vì vậy, trong số họ đã có những nhà văn khá thành danh và nhận được
những giải thưởng có uy tín trong đời sống văn học như: Nguyễn Thu Trân với
giải nhì Văn học thiếu nhi do Hội Nhà văn Đan Mạch phối
hợp Hội nhà văn Hà Nội và NXB Kim Đồng tổ chức. Tiến Đạt với Thể
xác lưu lạc là tác phẩm đầu tiên về tiểu thuyết được hội đồng thẩm định
giải thưởng Bách Việt chọn vào chung khảo. Đây là một trong những tác phẩm tạo
dư luận tốt trong bạn đọc về cách nhìn mới, cách nghĩ mới và sự đổi mới bút
pháp của chính tác giả. Trần Nhã Thụy với tiểu thuyết Sự trở lại của vết
xước tái bản đến lần thứ 3, (một hiện tượng khá hot trong
thời buổi văn hóa đọc đang có chiều hướng xuống cấp), đã lọt vào vòng chung khảo
giải thưởng văn chương thường niên của Hội Nhà văn Việt Nam và đây cũng là tác
phẩm tạo dư luận tốt trong đời sống văn học, được trao Tặng thưởng của Hội
Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh năm 2008. Nguyễn Ngọc Thuần là người rất có
duyên với các giải thưởng văn chương. Kể từ khi tác phẩmGiăng giăng tơ nhện của
anhđoạt giải thưởng Văn họctuổi 20 lần thứ 2, anh liên tục nhận được các giải
thưởng như: giải Nhất cuộc thi Văn học thiếu nhi lần thứ 3 với tác phẩm Vừa
nhắm mắt vừa mở cửa sổ (NXB Trẻ 2000), giải A cuộc vận động sáng tác
cho thiếu nhi năm 2003 với tác phẩm Nhện ảo (NXB Kim Đồng
2003), giải B (không có giải A) sáng tác văn học dành cho tuổi trẻ do NXB Thanh
niên và Báo Văn nghệ chủ trương với tác phẩmTrên đồi cao chăn bầy Thiên sứ.
Nguyễn Danh Lam với giải thưởng Báo Văn nghệ cho truyện ngắn Đất.Phan
Hồn Nhiên với Tặng thưởng của Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh năm 2001 với
tác phẩm Cánh trái; Trương Anh Quốc với tiểu thuyếtBiển đã
đoạt giải nhất cuộc thi Văn học tuổi 20 lần thứ 4 năm 2010 do Hội Nhà văn Thành
phố Hồ Chí Minh, Báo Tuổi trẻ và Nhà xuất bản Trẻ phối hợp tổ chức. Trước đó,
trong cuộc thi Văn học tuổi 20 lần thứ 3 năm 2005, Anh cũng đoạt giải nhì với tập
truyện ngắn Sóng biển rì rào… Và nhiều tác giả trẻ đoạt giải
thưởng văn xuôi đáng chú ý khác như: Phương Trinh, Trần Thị Hồng Hạnh,
Hải Miên, Bích Khoa, Võ Thu Hương, Nguyễn Thiên Ngân… Bên cạnh đó còn có những
nhà văn đang còn là sinh viên ở các trường đại học nhưng đã kịp cho ra đời những
tác phẩm đầu tay và cũng tạo được ấn tượng nơi người đọc. Điều đó đã minh chứng
cho thấy tiềm năng và triển vọng của đội ngũ nhà văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh
là một thực thể đã được khẳng định từ trong thực tiễn lao động và niềm đam mê
sáng tạo văn chương của họ.
Vâng, văn chương không chỉ là niềm đam mê mà là nghiệp
chướng mà khi đã dấn thân vào thì rất khó vượt thoát. Thế nên việc các nhà văn
trẻ Thành phố đã không ngừng sáng tạo để cho ra đời nhiều tác phẩm văn học
trong thời gian qua cũng như sẽ tiếp tục xuất bản những tác phẩm mới trong thời
gian đến không chỉ cho thấy tiềm năng và triển vọng của họ mà đó còn là hành
trình giải nghiệp của kiếp văn chương. Bởi sự chọn lựa văn chương là sự chọn lựa
của định mệnh. Song không phải vì văn chương là một định mệnh rồi ngồi đó trông
chờ định mệnh sẽ mang đến cho ta tác phẩm mà định mệnh của văn chương là thứ định
mệnh của sáng tạo, của lao động. Đó là định mệnh của sự dấn thân, tận hiến, tự
đốt cháy mình để làm nên tác phẩm. Vì vậy, nói đến tiềm năng và triển vọng của
đội ngũ những nhà văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh cũng là nói đến tiềm năng lao động
sáng tạo của mỗi nhà văn trong quá trình sáng tác. Bởi nếu nhà văn không tự khổ
luyện mình trong lao động của nghề văn mà sớm thoả mãn khi có được những thành
công bước đầu thì không thể tạo nên tiềm năng và không có tiềm năng thì cũng chẳng
bao giờ có triển vọng.
3. Việc các nhà văn trẻ khẳng định chỗ đứng của mình
trong làng văn những năm qua cũng đã cho thấy rõ tiềm năng và triển vọng của lực
lượng viết văn trẻ thành phố là một chân trời đầy ánh sáng. Và chính họ chứ
không ai khác phải là người chiếm lĩnh tương lai của văn đàn. Sự tồn sinh của
văn học dân tộc chỉ có thể trở thành hiện thực bằng chính sự lao động sáng tạo
của các nhà văn trẻ. Và đây là điều đã được minh chứng trong tiến trình lịch sử
văn học. Nhìn vào văn học dân tộc những năm 1930 - 1945 của thế kỷ XX, ta thấy
đã có biết bao nhà văn thành danh khi họ còn rất trẻ. Và chính họ đã làm thay đổi
diện mạo của văn học nước nhà trong thời kỳ hiện đại mà ảnh hưởng của nó không
phải đã phai mờ trong nền văn học dân tộc. Đó là Chế Lan Viên với tập thơ Điêu
tàn ra đời khi ông 17 tuổi đã làm nhà phê bình văn học Hoài Thanh
trong Thi nhân Việt Nam ngỡ ngàng cho đó là một niềm “kinh dị”.
Còn Bích Khê sáng tácTinh huyết năm ông 23 tuổi, được Hàn Mặc Tử
đánh giá là một đóa hoa “thần dị” và cũng chính Hàn thi sĩ tôn vinh Bích Khê là
“thi sĩ của thần linh”. Riêng Tế Hanh, năm 18 tuổi (1939) đã nhận được giải thưởng
Tự lực Văn đoàn với tập thơ Nghẹn ngào và được Nhất Linh khẳng
định là “có rất nhiều hứa hẹn để trở thành một thi sĩ có tài”. Xuân Diệu viết Thơ
thơ từ năm 21 tuổi mà theo Hoài Thanh: “Thơ Xuân Diệu còn là một nguồn
sống rào rạc chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này.”. Rồi Vũ Hoàng Chương
xuất bản thơ Say năm 24 tuổi, Huy Cận viết Lửa Thiêngnăm
21 tuổi… Rõ ràng, chính các nhà thơ này bằng lao động sáng tạo của mình đã viết
nên một trang sử mới cho lịch sử văn học dân tộc. Và từ những cột mốc ban đầu
này đã tạo tiền đề để họ tiếp tục sáng tạo nhằm khẳng định tiềm năng, triển vọng
và vai trò của thế hệ của mình trong lịch sử văn học dân tộc. Còn các bạn! Tuy
đang có một đội ngũ nhà văn hùng hậu, một điều kiện sáng tạo vô cùng thuận lợi
của thời đại mới nhưng các bạn cũng gặp phải sự cạnh tranh khắc nghiệt của cơ
chế thị trường. Các bạn phải làm gì để khẳng định tiềm năng và triển vọng của
mình như những gì các bạn đã khẳng định trong thời gian vừa qua trên văn đàn!?
Câu trả lời xin nhường lại cho chính các bạn những nhà văn trẻ của Thành phố Hồ
Chí Minh, Thành phố của năng động và sáng tạo và cũng là Thành phố của tiềm
năng và triển vọng.
Riêng phần mình, tôi vẫn luôn kỳ vọng vào tiềm năng sáng
tạo của đội ngũ những nhà văn trẻ Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và những người
viết văn trẻ cả nước nói chung khi mà trong tâm thức và tâm cảm của họ vẫn luôn
chất chứa những nỗi đau về phận người và những trăn trở, ưu lo trước cái ác,
cái xấu, cái bất công… vẫn còn hiện hữu trong cõi nhân gian này. Và tôi xin mượn
lời của nhà văn Trần Nhã Thuỵ khi trả lời phỏng vấn trên trang web Evan để
khép lại bài viết có phần tản mạn của mình khi anh thành thực nhận rằng: “Nói
thật, hàng ngày trong lòng tôi đều có sự đối diện thường trực với những nỗi đau
về những điều chưa tốt, những điều bất công mà mình nhìn thấy, mình cảm nhận được
trong cuộc sống. Và tôi thích được cọ xát thực sự với nỗi đau hơn là né tránh
nó”. Và có lẽ, tiềm năng và triển vọng của đội ngũ những người viết văn trẻ
chúng ta phần lớn được quyết định bởi nỗi đau sáng tạo này cũng như sự nỗ lực
vượt lên chính mình trên từng trang viết của mỗi nhà văn chứ không chỉ đơn thuần
là sự quan tâm của các lực lượng xã hội mà trực tiếp nhất là sự chia sẻ của Hội
Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh. Không biết các bạn có đồng ý với tôi…!?
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 17.05.2011
TRẦN HOÀI ANH
(Tham luận tại Hội nghị
Những người viết
văn trẻ TP.HCM lần 3)
