Nhà thơ Phan Hoàng (bên trái)
Hiện nay, bên cạnh những giọng thơ truyền thống, không ít
người làm thơ đang có ý thức tìm cho mình một giọng điệu mới phù hợp với sự
phát triển của thơ ca và xã hội hiện đại. Xét trên góc độ thi pháp học thì đây
là một hiện tượng đáng mừng. Quả thật, đã có một lúc người đọc bắt đầu tỏ ra dửng
dưng với thơ Việt hiện thời. Điêu này không có gì đáng ngạc nhiên. Thơ “truyền
thống” đã có những đỉnh cao của nó, không dễ vượt qua. Muốn khẳng định được mình,
tốt nhất là theo một hướng đi khác. Vả, nghệ thuật khó thể dung nạp sự lặp lại,
đơn điệu, những tác phẩm thiếu cá tính sáng tạo, thiếu sự tìm tòi trong phương
thức thể hiện.
Phan Hoàng có cái may mắn bước vào đàn thơ trong thời kỳ
nước ta đang đổi mới; người thẩm định thơ có phần bớt khắt khe theo những ước định
chủ quan. Vốn là một trí thức nhạy bén, Phan Hoàng không thể không có những
mong muốn tránh giẫm chân vào lối mòn. Điều đó, người đọc có thể dễ dàng nhận
thấy qua thơ anh. Cố nhiên, những bạn đọc dễ tính, những người ưa thẩm thơ theo
thói quen trước đây, khi đọc thơ Phan Hoàng có thể bị chối. Thì cũng đành phải
vậy! Miễn là anh không trở nên quá cầu kỳ lập dị để đến nỗi biến mình thành độc
giả duy nhất của mình. Đến nay thì thơ Phan Hoàng cũng đã tạo được sự đồng cảm ở
một lượng bạn thơ nhất định, như có tác giả nói đến trong lời bạt tập thơ Tượng
tình(*).
Điều có thể khẳng định qua tập thơ đầu tay của anh là cái
ý thức cất lên một giọng điệu riêng để bộc lộ những cảm xúc thẩm mĩ của mình.
Có những bài thơ của anh nếu đem đặt bên cạnh những bài thơ khác thì không bị
hoà lẫn. Cho nên, người đọc có khi phải dừng lại, đọc kỹ từng chữ từng câu, ngẫm
về một điều gì đó, chứ không đến nỗi tuồn tuột lướt qua. Bài thơ có thể lời ít
mà sức ngân dài, chẳng hạn bài Địa chỉ:
Nhà không số
phố không tên
không hộ khẩu
đầu điên điện nước
máy chữ
lộc cộc báo áo cơm
lộc cộc thơ đánh cược
mây non bầu bạn trăng
già
Rõ ràng, cũng nói về cái hiện thực mà nhiều người đã nói,
nhưng ở đây, anh nói bằng giọng điệu riêng của mình. Không vòng vo mà cốt khắc
hoạ. Không nên thơ như tranh thuỷ mặc mà gây ấn tượng theo một cách riêng. Cách
riêng đó còn có thể ở cách nhìn hiện thực: “Có một thời phượng hoàng cũng
đi học/ cũng thức đêm rồi lại ngủ ngày…”, “ta biết Trương Chi không bao giờ
khóc/chỉ có tài hoa chẳng thốt nên lời”…,”tim anh/ cộng hưởng ái tình/ ngắn dài
dự báo/ điện trường thi ca”… Cái nhìn ấy, cái cách thể hiện ấy cho thấy
ở Phan Hoàng một ý thức muốn bứt phá khỏi sự tù hãm của thói quen nhìn sự vật
và sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật như là chúng luôn ở trạng thái tĩnh!
Tập thơ Tượng tình và một số tác phẩm
khác của Phan Hoàng
Anh đã sớm nhận ra thế giới hiện hữu này, kể cả cái “trò
chơi chữ nghĩa”, chỉ là một khoảnh khắc ngưng đọng của thời gian:
… Câu thơ dừng lại
hương môi
ngày ngắn
đời
ngắn
đêm cũng ngắn nữa rồi…
Nên chi, anh vẫn mãi “đi tìm”. Anh đi tìm cái tồn tại
trong thế giới “mộng du”, cái không gian chỉ có trong tiềm thức. Cũng vì xuất
phát điểm đó mà anh như vồ vập lấy đời, đôi khi như yêu cuồng sống vội. Anh
đang tìm cách thoát ra cái vòng vây hữu hạn của đời người. Anh “chung chiêng”
trong “lửa thiêng tình ái”, anh “ú ớ tịch thiền”, anh tự vỗ về mình bằng những
cuộc “chơi”, anh tận hưởng những ban phát của tạo hoá, anh tôn thờ những vẻ đẹp
siêu nhiên… Nhưng rồi, “khi tỉnh rượu lúc tàn canh” (Nguyễn Du), nỗi ưu uất, sự
bất lực lại bùng dậy trong anh. Đó cũng là lúc anh “lấy nỗi buồn làm hạnh
phúc”! Thơ như sự cứu rỗi cuối cùng. Thơ, những “câu thơ số phận”. Vì “chân trời
mênh mông sẽ là thước đo bão tố cánh chim bằng”, nên anh sẽ vẫn còn cứ phải bay
mải miết. Và có thể, anh sẽ phải trả giá bằng sự gãy cánh của mình. Làm sao hơn
được khi anh đã vướng vào nghiệp chướng, cái nghiệp chướng say thơ!
Nhưng anh không chỉ đối mặt với mình trong cơn “cuồng
khát”. Ra với cuộc đời thường nhật, anh mẫn cảm và nhân hậu. Cảnh sum họp “sau
những khắc khoải thanh xuân”, cảnh “quê nhà ngập chìm thác lũ”, “cơn bão đi
qua/ để lại sau lưng màu hoang đổ nát”… làm anh xúc động. Trước ân nghĩa sinh
thành, anh luôn cám cảnh. Anh tự hào về một nhà thơ đồng hương. Anh bực bội với
những cơn “lốc xoáy thị trường” khuấy đảo bao cảnh đời bình lặng: “thành
phố bây giờ lộng lẫy phấn son/ cô gái nào cũng tựa từa ca sĩ/ dáng dấp thị trường/
nụ cười tiếp thị”. Và anh hoài niệm về những gì “chỉ còn trong ký ức”…
Chỉ tiếc, mảng thơ này ít để lại dấu ấn sáng tạo của anh. Thậm chí, đôi khi anh
còn dễ dãi, “lỡ” buông những câu thơ thiếu sức lay động. Chẳng hạn: “Không
còn lũ/ chẳng còn em nữa/ lối nhỏ tôi về/ thất thần những ánh mắt mồ côi/ con
kiến trườn qua/ núi đồi kinh động/ gò hoang mưa giăng trắng nhợt da mồi” (Gò
hoang tuổi nhỏ)… Những nhược điểm đó có phần khiến cho tập thơ không
phát huy được hết thế mạnh vốn có của tác giả. Có lẽ, do đây là tập thơ đầu,
anh còn hơi tham.
Nhưng không phải vì vậy mà không ghi nhận Tượng
tình là một tập thơ đứng được. Chí ít, theo tôi Tượng tình với
những ưu điểm đã nói, đã góp thêm cho làng thơ hiện nay một tiếng nói mới, rất
đáng được chú ý. Đường tuy còn xa nhưng Phan Hoàng còn trẻ, sức đang sung!
Sài Gòn, 1995
PGS. TS TRẦN HOÀNG
Theo Sinh Viên
Hành Trang - Tri Thức
___________________
(*) Tượng tình, tập thơ đầu
tay của Phan Hoàng, NXB Trẻ 1995.
