Nhà thơ Phan
Hoàng
Với tôi, thơ ca là miền “ngoại đạo”, là
lĩnh vực khó chạm đến tận cùng miền thẳm, nhất là ở thể loại trường ca bởi sự
hiểu biết về lĩnh vực này còn quá hạn hẹp. Thế nên, khi được nhà thơ Phan Hoàng tặng tập trường ca Bước
gió truyền kỳ, tôi đã đọc nó bằng sự tò mò đặc biệt. Và rồi vỡ òa
vì… xúc động!
Xúc động bởi giữa thời buổi thơ ca ít được ưa chuộng mà
nhà thơ vẫn miệt mài sáng tạo nghệ
thuật để ra được tập thơ, lại là trường tráng ca hào sảng, đầy khí chất! Nói
như nhà văn Văn Lê: “Đọc Bước gió truyền
kỳ của Phan Hoàng, người xem hoàn toàn không có cảm giác bị áp đặt. Nó ngấm
vào lòng người một cách tự
nhiên, như lịch sử vốn có”...
Dù hiểu biết về anh chưa nhiều, nhưng xâu chuỗi những tác
phẩm mà Phan Hoàng đã viết, tôi cảm nhận được tình yêu lịch sử trong anh thật
mãnh liệt. Tình yêu đó không cất nghĩa thành lời. Vì quá yêu mà luôn trăn trở,
luôn muốn khám phá đến tận cùng. Khám phá theo cách của riêng anh, sáng tạo và
mới mẻ…
Anh cho biết, trường ca này ra đời sau gần 15 năm thai
nghén với biết bao lần viết rồi lại xóa. Xóa rồi lại viết...
Như một số tác phẩm trường ca đương đại khác tôi từng được
đọc, Bước gió truyền kỳ của Phan Hoàng không có hình tượng
nhân vật trung tâm cụ thể, bề mặt cấu trúc được phân thành 5 chương đoạn (kể cả
phần mở đầu và vĩ thanh) với những nhan đề riêng, hình thành nên câu chuyện
truyền kỳ về lịch sử hào hùng, đầy khí phách của dân tộc Việt Nam qua suốt mấy
ngàn năm dựng nước, giữ nước, xây dựng đất nước.
“Người ơi từ đâu theo gió bay đi/ từ đâu hồn thiêng
bay về cùng gió/.../ Người mới con trai người vừa con gái/ ước mơ căng tràn ngực
gió thanh xuân/ Người lên đầu non người xuôi cuối bể/ xác hóa mây bay hồn về đất
mẹ/ Người từ ngàn năm người quên tên tuổi/ bỗng gió theo về bỗng gió bay đi”-
ngay từ những câu đầu tiên ở phần mở đầu của trường ca, chất sử thi đã được
Phan Hoàng thể hiện tinh tế mà tự nhiên, truyền cảm hứng và ngọn lửa tự hào dân
tộc đến với người đọc. Xuyên suốt trường ca là hình tượng về ngọn gió hóa thân
thành linh hồn người Việt, thành tên sông, tên núi, đất đai, làng mạc… để kể
cho ta nghe những bước đi truyền kỳ về lịch sử đất nước...
Trường ca Bước gió truyền kỳ của Phan Hoàng
Nhà thơ Văn Lê cho rằng, khi dùng hình tượng ngọn gió làm
trung tâm, xuyên suốt tập trường ca “Phan Hoàng có dụng ý nói về cái đã qua, đã
muộn, đã trở thành quá khứ, thành lịch sử”, còn nhà phê bình Cao Thị Hồng thì:
“Gió trở thành nơi phát lộ những bí ẩn của vô thức, của hành động, khai mở trí
tuệ về cái chưa biết và cái vô tận. Gió gợi cho người đọc suy ngẫm về thân phận
cuộc đời của mỗi con người qua tầng tầng lớp lớp thế hệ. Và thân phận mỗi cá thể
vô danh ấy gắn liền với mỗi bước đi nhọc nhằn của mảnh đất quê hương hình chữ
S...”. Với tôi, hình tượng ngọn gió trong Bước gió truyền kỳ thể
hiện sức mạnh, sự biến hóa vi diệu…, nhằm nói đến một nội hàm lớn lao, sâu xa về
sự thần tốc, thần kỳ của dân tộc Việt Nam từ thời mở cõi dựng nước, giữ nước,
xây dựng đất nước. Đó là bước gió truyền kỳ, là bước gió khẩn hoang, là gió
xuôi chín khúc sông rồng, Tây Nam mùa gió chướng (tiêu đề phần II) với:
“Ơi lớp lớp người người/ hiên ngang đôi cánh chim ước
mơ chim Việt/ đôi cánh Lạc Long Quân/ đôi cánh Âu Cơ/ bay từ đất thiêng trung
thành voi phục Phong Châu/ bay từ khí thiêng oai hùng rồng lượn Thăng Long...”
để rồi: “Bước gió dịu dàng kiệu hoa Huyền Trân/ tay gạt nước mắt tay cầm
nhan sắc/ không tướng không quân/ xông pha bồi đắp hình hài đất nước/ Bước gió
uy phong Lê Thánh Tôn /lưng kiếm túi thơ/ rừng nghinh biển đón/ phất cờ mở rộng
biên cương Tổ quốc/ Bước gió Nguyễn Hoàng/ bước gió Lương Văn Chánh.../ bước
gió những đoàn quân vô danh/ bước gió những lưu dân vô danh /bước gió những nghệ
sĩ vô danh/.../ nhập hồn xóm làng/ nhập hồn sông suối/ nhập hồn núi rừng/ nhập
hồn biển đảo”…
Ẩn sâu sau hình tượng về ngọn gió, thi nhân cho ta cảm nhận
cái sâu hơn, cao hơn, rộng lớn hơn câu chuyện về lớp lớp người vô danh bằng sức
mạnh vô biên của lòng yêu nước, của tình yêu hòa bình, của đức hy sinh và sự
kiên trì, nhẫn nại chịu đựng đau thương mất mát để tạo nên vóc dáng, hình hài của
Tổ quốc, của một dân tộc với khí phách, tinh thần hào khí Đông A…
Phan Hoàng từng tâm sự, lớn lên trong ngọn gió Tuy Hòa,
gió luôn ám ảnh trong anh. Với thi nhân “gió biểu tượng cho sức mạnh, sự kiên
trì, tình yêu mạnh mẽ”. Đọc Bước gió truyền kỳ, độc giả như cuốn
theo đường đi biến hóa vi diệu của ngọn gió, lúc trầm hùng sử thi, lúc trầm lắng
suy tư đến xót xa, lúc ào ào như thác đổ, lúc réo rắc như cung đàn… Cũng nói về
nỗi đau, sự biệt ly do chiến tranh gây nên, nhưng nỗi đau trong Bước gió truyền
kỳ không mang dáng vẻ bi lụy, uất hận mà giàu đức hy sinh, sự nhẫn nại, kiên
trì. Nỗi đau ấy mang tính nhân văn, lòng bao dung, vị tha của một dân tộc vì chịu
quá nhiều đau thương do chiến tranh gây ra nên rất hiểu cái giá của sự hòa
bình, luôn mong mỏi được sống trong hòa bình, bình yên:
“… Tổ quốc ban mai tráng niên/ sau mỗi cơn đêm ngả
nghiêng địa chấn/ đất nước huyền thoại những con đường/ khởi từ trái tim máu chảy
về phía bình yên cỏ hoa/ Cỏ hoa giấu nước mắt/ những con đường giấu kín biệt
ly/ gió sang trang lịch sử/.../ Những con đường nghiêm trang lời dạy đánh thức
lòng ta:/ trên đất nước cầm súng cầm gươm nhiều hơn cầm đàn cầm cuốc/.../ quằn
quại những âm mưu khai hóa chiếm đoạt/ ở đâu mầm sống cũng lặng lẽ trồi lên
trên đá tảng công nghệ hủy diệt/ trồi lên trên thân thể hấp hối chính mình/ hoa
trái nhân hậu bao dung như nếp nhăn vầng trán mẹ/ cây cỏ bản lĩnh phi thường
như đôi vai sắc đậm mưa nắng của cha”.
Lòng yêu nước được khẳng định cùng với việc đi cùng lịch
sử bi hùng của dân tộc được tác giả thể hiện đau đáu, nhức buốt: “Vòng quanh
khắp hành tinh này /không dân tộc nào/không đất nước nào/hiếm hoi thế hệ bình
yên/ nối nhau quẫy đạp bóng đêm/ đứng lên/chống chọi mười bốn cuộc ngoại xâm/chống
chọi mười bốn lần giông tố biên cương/…/Vòng quanh khắp trái đất này/ không dân
tộc nào/ không đất nước nào/oằn vai/ gánh/ mười bốn cuộc chia ly không dám hẹn
ngày về…”.
Cũng từ hình tượng ngọn gió, ta bắt gặp sự mới mẻ, tràn
trề nhựa sống của một dân tộc căng tràn sức trẻ với ước mơ tuổi thanh xuân, nối
gót cha ông bước tiếp bước gió truyền kỳ viết lên những khúc tráng ca tương
lai…
Một điều cũng cần đề cập đó là, sự cộng hưởng từ cách
trình bày, thiết kế độc đáo với hình ảnh con trâu - biểu tượng của sức mạnh, sự
nhẫn nại, gắn liền nền văn minh lúa nước - cùng trống đồng, chim Việt đã góp phần
tăng thêm sức nặng biểu cảm và suy tưởng của tác phẩm đến với người đọc...
Biết thơ anh từ thời còn ngồi trên ghế giảng đường đại học,
ra trường đi làm báo, tôi lại gặp anh trên những trang báo ở thể loại phỏng vấn
các nhân vật nổi tiếng. Rất thích lối viết thông minh, sắc sảo, đầy cảm hứng,
sáng tạo của anh. Đến 2014 thì diện kiến anh tại Điện Biên nhân kỷ niệm 60 năm
chiến thắng Điện Biên Phủ. Ấn tượng đầu tiên đó là bậc đàn anh biết quan tâm thế
hệ đàn em! Một sự quan tâm đáng trân trọng giữa thời buổi kim tiền này...
Lịch sử luôn luôn ngầm chảy trong từng mạch máu của mỗi
tâm hồn người Việt. Thế nên, đọc xong Bước gió truyền kỳ, tôi hiểu
vì sao mình cảm thấy bức bối, chẳng thể đặng đừng muốn viết một điều gì đó… Dù
biết, trước mình đã có quá nhiều bài viết hay viết về tác phẩm này.
Đà Nẵng 01.2017
PHAN THUỶ
BÁO CAĐN
