Nhà thơ Phan Hoàng
Chất vấn thói quen là tập thơ thứ 3 của anh
được trao Giải thưởng Hội Nhà văn TP.Hồ Chí Minh và Giải thưởng Hội Nhà văn Việt
Nam năm 2012. Tập trường ca Bước gió truyền kỳ ra đời năm 2016
và vừa được trao Giải thưởng Văn học nghệ thuật TP.Hồ Chí Minh 5 năm lần thứ 2
cuối tháng 4-2019.
2 tập thơ nói trên của nhà thơ Phan Hoàng có thể nói là
những tập thơ không dễ đọc, một phong cách thơ không dễ “cảm”. Nhưng những điều
nhà thơ “chất vấn”, suy ngẫm, xác tín và “truyền tin” thì rất cần đồng cảm và
chia sẻ. Viết về 2 tập thơ trên, đã có khá nhiều nhận định của các nhà thơ, nhà
nghiên cứu. TS. Trần Hoài Anh (Trường đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh) đã viết:
“Việc Phan Hoàng chọn tiêu đề với một cái tên rất lạ, nghe chẳng thơ chút
nào Chất vấn thói quen, phải chăng cũng là cách nhà thơ muốn phá vỡ
“thói quen” thường thấy trong sáng tác thơ ca”.
Nhà thơ Văn Lê dẫn trường ca Bước gió truyền kỳ và
cho rằng: “Do truyền tải thông điệp một cách mới mẻ, anh đã làm cho người đọc
không có cách gì mà không chia sẻ nguồn cảm hứng và những suy nghĩ với anh”.
Bằng cảm nhận của một người đọc bình thường, chúng tôi
cho rằng 2 tập thơ thể hiện 2 nguồn cảm hứng mạnh mẽ của nhà thơ, một dành cho
mình, hướng vào nội tâm và một dành cho Tổ quốc, mang tầm nhìn khai phóng, rộng
mở.
Thật vậy, mở đầu tập thơ Chất vấn thói quen là
bài thơ dành cho mẹ, cho tuổi thơ của chính tác giả:
Tuổi thơ tôi trên thúng gióng tản cư
Mẹ gánh ước mơ chạy qua mùa loạn lạc
Hóa giải nỗi đau cuộc đời và nỗi ám ảnh tuổi thơ của mình
là cách tác giả vượt qua chính mình: “Bước mẹ đè gió nam cồ - lướt mềm sỏi đá
nhấp nhô triền núi - giải độc vạt rừng giãy giụa da cam - an ủi ruộng nương um
tùm cỏ dại”.
Và những dòng thơ dành cho con mình:
“Ốc đảo bập bẹ cười
Ba… ba… ba…
... ba làm cánh buồm tung sóng
Lao vào mọi dòng xoáy định kiến biển đời
Ốc đảo con trồi lên mặt trời nhân ái…”.
Chất vấn thói quen không chỉ là nhìn khác đi,
nghĩ khác đi mà còn xoáy sâu vào bản thể cuộc sống, cày xới những nội hàm quen
thuộc để cảm nhận rõ hơn về chính mình. Không thể chạm đến chân lý, Phan Hoàng
xác nhận mình chỉ “tiệm cận” đến gần nó, khi anh nhận thấy phải làm bật lên những
mầm xanh mới của sự sống, khơi gợi được sự nhân ái, bao dung, tìm thấy những điều
minh triết. Khi ấy, nhà thơ đối đãi với chính bản thân mình bằng cách Uống
bóng, Ly hương gió; đau đáu thơ giữa Chữ nghĩa thị trường, lắng
nghe Tiếng thì thầm và vật vã với Cơn bão ký tự mới.
Và anh tự đặt câu hỏi:
“Tôi đang ở đâu trong lòng bạn bè xuống biển lên rừng?
Tôi đang ở đâu đất nước sinh từ hồn thiêng nghĩa sĩ vô
danh?”
(Tôi
đang ở đâu?)
Và có lẽ trường ca Bước gió truyền kỳ là
câu trả lời cho sự tự chất vấn sâu xa đó. Đó là “những ngọn gió vô danh”, những
ngọn gió linh thiêng thổi mãi ngàn năm lịch sử, là lớp lớp những “người mới con
trai người vừa con gái, xác hóa mây bay hồn về đất mẹ… bỗng gió theo về bỗng
gió bay đi”.
Nhà thơ Phan Hoàng nhận Giải thưởng VHNT
TPHCM 2
Nhà thơ Phan Hoàng đã dùng hình tượng ngọn gió để viết lại
câu chuyện truyền kỳ đánh dấu những mốc son của dân tộc, những hy sinh vô giá
cho đất nước, giống nòi. Gió, với một phần nhập thân dữ dội của chính tác giả
vào cuộc đời chung cho thấy một sức sống, một khát vọng, một hướng nhìn bao
trùm, tỏa rộng. Bước gió truyền kỳ chính là một tình thương
không hạn độ, một cảm thức về con người sâu sắc, toàn diện, và một niềm tin vô
điều kiện với Tổ quốc thiêng liêng.
Và phần “thân thể” của Tổ quốc - miền đất phương Nam - đã
được tác giả nhắc đến nhiều trong cả 2 tập thơ. Đó cũng là điều dễ hiểu vì đây
là nơi gắn bó với gia đình anh, nơi con cái sinh trưởng, bạn bè chung lưng đấu
cật, là miền sáng tác cho anh cày xới với những con chữ, với những câu thơ. Tuy
nhiên, cũng có thể có những lý do khác, bởi đứng trước đồng bằng sông Cửu Long
dường như con người - kẻ sĩ trong anh say hơn, trải lòng bạo liệt hơn; hoặc trước
thành lũy Trấn Biên anh cảm nhận được sự vững vàng, tôn nghiêm của những lớp
người đi mở cõi…
Lối thơ của Phan Hoàng là lối thơ tư duy và có phép biện
chứng, người đọc không nhốt cảm xúc và câu chữ vào những khái niệm thông thường
được, cũng không đuổi bắt được. Chính nhà thơ nhận định: “Thơ khó tính, ma lực,
linh thiêng. Thơ đòi hỏi sự khác biệt. Thơ cũng là nỗi sợ hãi lớn nhất…”. Người
làm thơ sống trong sự trăn trở, thai nghén trong đau đớn, vật vã để ít nhất có
thể mở lối nhìn vào nội tâm và hướng ra cuộc đời chung như Phan Hoàng, luôn phải
khắt khe với chính mình và trân trọng những tín hiệu mới của cuộc sống:
“Bao vương triều vụt trôi
Hồn chữ nằm tê tái
Bao nấm mộ lụi tàn
Cỏ nghĩa nhân cứu rỗi”.
(Uống
bóng)
Điều làm nên thơ Phan Hoàng và đưa tâm hồn thơ của anh đi
xa, có lẽ chính nhờ vào sự không định kiến, không áp đặt người đọc, nhưng luôn
tìm nẻo tri âm và sự thiện lương.
MAI SƠN
Theo Báo Đồng Nai 17-5-2019
