Mười lăm năm (từ 2000 đến 2015), bằng quãng thời gian lưu lạc đầy sóng gió của thân phận nàng Kiều, cũng là quãng thời gian thai nghén, tích tụ và ra đời của tập trường ca Bước gió truyền kỳ (Nhà xuất bản Hội Nhà văn năm 2016). Có lẽ Phan Hoàng đã rất cần mẫn, vật vã với chữ nghĩa, nghiêm túc và chắt lọc trong vô vàn những xúc cảm, những chiêm nghiệm về cuộc đời gắn liền với vốn hiểu biết sâu sắc về lịch sử mới viết được thiên trường ca hào sảng lay động lòng người đến thế. Chính vì vậy, Bước gió truyền kỳ là tiếng lòng, là tiếng nước, là tiếng gọi thiêng liêng của thời đại thổi vào hồn người đọc nhẹ nhàng, dịu dàng mà thiết tha, sâu lắng.
Nhà thơ Phan Hoàng
Thường trường ca là một thể loại khó bởi người viết cần
phải có kiến văn rộng rãi, am tường lịch sử và chuyển vận được cảm thức một
giai kỳ rộng lớn cùng với nhiều sự kiện mang tầm vóc vĩ đại của một cộng đồng,
dân tộc. Do đó, từ rất lâu trong tâm thức văn hoá của người Việt, trường ca phải
“hoành tráng về cả phương diện nội dung, tư tưởng và cấu trúc nghệ thuật tác phẩm,
được viết nên bằng một dung lượng cảm hứng mạnh mẽ, cảm xúc tuôn trào gắn liền
với những chấn động lớn lao của lịch sử, của dân tộc, thời đại” (Mai Bá Ấn) và
đặc biệt nhằm tôn ngợi những nhân vật có vị trí quan trọng, có sức ảnh hưởng đối
với cộng đồng xã hội. Song trường ca của Phan Hoàng không hoàn toàn như thế! Bắt
đầu từ “những ngọn gió vô danh”, được “tiếp sức ước mơ”, chuyển vận thành “bước
gió, dựng thành xây lũy biên cương” để rồi nhất định sẽ “vượt thoát sinh tồn”, Bước
gió truyền kỳ là khúc tráng ca bất tận về gió. Đó là “ngọn gió vô
danh” rất đỗi tự nhiên đi vào lòng người bằng những câu chuyện không chỉ của
riêng ai - câu chuyện về lịch sử một dân tộc, mang cảm hứng của thời đại...
Nhưng lại thật gần gũi, dung dị, thấm đẫm. Cái mới ở trường ca Phan Hoàng có lẽ
bắt đầu từ một nhân vật khá đặc biệt này: Gió!
Gió thổi thì thầm, đi qua thời gian - không gian, dịu
dàng, sẵn sàng lắng nghe bao câu chuyện núi sông, vui buồn thế sự; Gió đi vào
thẳm sâu tâm thức mỗi người để vỗ về họ những xúc cảm bất tận, mãnh liệt; Gió
thổi bùng lên trong mỗi trái tim người Việt tình yêu quê hương, đất nước nồng
nàn tha thiết; Gió nhắc nhở cho chúng ta về một thứ tình yêu thiêng liêng ở những
con người bình dị mà vĩ đại biết bao... Gió là núi, là sông, là cây, là cỏ, là
mẹ, là cha, là con, là chồng, là vợ... là hóa thân của tâm hồn dân tộc.
Gió thì thầm dẫn dắt chúng ta quay lại với quá khứ oai
hùng, với thăng trầm lịch sử, kể lại đầy tự hào về truyền thuyết Lạc Long Quân
cùng Âu Cơ sinh ra 100 trứng tạo nên dòng giống con Rồng cháu Tiên. Câu chuyện
lịch sử một cộng đồng từ thuở hồng hoang mở cõi đầy máu và nước mắt của bao lớp
tiền nhân, đối mặt với vô vàn hiểm họa được kể lại qua tiếng gió dịu dàng nhưng
hào sảng và bi tráng, lay động lòng người... để rồi trong mỗi chúng ta như có cảm
giác mình được “nhập hồn xóm làng/ nhập hồn sông suối/ nhập hồn núi rừng/
nhập hồn biển đảo...” (Bước gió truyền kỳ).
Gió thì thầm về câu chuyện trẻ thơ trên ruộng đồng nghèo
khó nhưng tràn đầy mộng mơ muốn “được hôn tóc cô tiên hay vuốt ve chòm
râu ông bụt”, muốn “được bà thương yêu chiều dắt đi lễ chùa cúng Phật”,
ngây ngô với “những câu hỏi mở đường bay đến chân trời biền biệt người
thân...” (Gió mở đường bay)... để rồi nhận ra một chân lý giản đơn rằng: “-
Không có gió thì không có nước/ không có nước thì không có sông/ không có sông
thì không có đồng/ không có đồng thì không có ruộng/ không có ruộng thì không
có lúa/ không có lúa thì không có ta!” (Đồng dao nghịch gió).
Trường ca Bước
gió truyền kỳ của Phan Hoàng
Gió thì thầm với câu chuyện hình thành những địa danh tạc
hồn sông núi như Đá Bia, Vũng Rô, đèo Cả, Sài Gòn, Cà Mau, Hà Tiên, Tây
Nguyên...; về sự dũng cảm trung kiên của lớp lớp bao người trai đất Việt, về sự
thủy chung son sắt đến hóa đá, “giấu kín mùi hương da thịt khát khao đợi
ngày sum họp” của những người vợ lính bền bỉ, không hờn, không trách;
về những vất vả hy sinh của cha, của mẹ đôi khi hiên ngang “thách thức
đại dương/ thách thức những con giông lịch sử” nhưng cũng rất đỗi bao
dung “mênh mang bờ cát dài độ lượng” (Gió tiếp sức ước mơ).
Gió thì thầm kể chuyện “vật vã/ kiên trì/ tự lực/
khẩn hoang” lập nghiệp đầy máu và nước mắt của “lớp lớp người
người/ tay kiếm tay cờ/ lớp lớp người người/ tay rìu tay giáo/ mắt chớp lửa mặt
trời phương nam” (Bước gió truyền kỳ)... để góp phần vẽ nên dáng hình
bản đồ nước Việt yêu thương chữ S. Những câu chuyện mở cõi này hào hùng cũng có
nhưng cũng không ít đắng cay, se sắt nỗi niềm..., tất cả góp phần làm nên tiếng
vọng quê hương, xứ sở, làm nên bản sắc văn hóa độc đáo mỗi vùng miền đất nước: “những
ngọn gió mở đường trĩu nặng ước mơ/ khởi từ tình yêu bùn lầy sỏi đá dựng ruộng
dựng nương/ từ câu hát theo ới la đằm thắm váy hoa núi đồi Tổ/ từ câu quan họ
liền anh liền chị hẹn hò Kinh Bắc cởi áo trao nhau/ từ câu bài chòi hò khoan đối
đáp duyên hải miền Trung sóng vỗ/ sông nước nhớ thương đọng lại nỗi buồn sâu
thành câu vọng cổ/ nỗi buồn ngọt ngào gió chướng phương Nam se se cay đắng/ nỗi
buồn ly hương dựng mới quê hương” (Gió khẩn hoang).
Gió cũng âm thầm tích tụ thành linh hồn của cả một dân tộc “canh
giữ giấc ngủ bình yên đất mẹ/ canh gác cái ác mang mặt nạ hữu nghị viễn vông/ cất
tiếng hát thương nhớ quê hương mùa hẹn hò cày cấy/ mùa trăng mật dâng hiến lứa
đôi/ mùa sinh nở dâng tặng tiếng khóc những ngôi sao hy vọng” (Linh hồn
gió). Và giờ đây lời thì thầm của gió gợi lên những khao khát về một cuộc sống
bớt đắng cay, “chàng trai, cô gái không còn nỗi đau giằng xé thanh tân/
không còn tuổi già cô đơn mòn mỏi”, không còn những đứa trẻ “mồ côi
đói khát tang thương”, không còn những cái đầu nóng “tâm thần phân
liệt hiếu chiến” (Linh hồn gió).
Rồi... để trên hết tận cùng đường bay, gió đã “dựng
thành lũy biên cương”, “vượt thoát sinh tồn”để “mở ra chân trời hy
vọng/ tinh lọc bóng đêm quá khứ/ kết nối ánh sáng tương lai” (Những
cơn vượt thoát sinh tồn vĩ đại).
Như vậy, gió trong trường ca Phan Hoàng là biểu tượng có
tính đa nghĩa, là hình ảnh sống động vừa thực vừa hư, nó thổi nhẹ nhàng vào tâm
hồn người đọc một tình yêu thiết tha với sông núi, với lịch sử, với dân tộc...
Tự nghìn năm trước và mãi đến tận bây giờ vẫn vậy, truyền thống hào hùng của một
cộng đồng trong suốt quá trình dựng nước và giữ nước đã đi vào Bước gió truyền
kỳ như một câu chuyện mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Ngọn gió vô danh được tạo
thành từ sinh khí đất trời, từ hào khí dân tộc, từ cội nguồn lịch sử, từ bước
chuyển lưu dân, từ nỗi niềm trăn trở của tâm hồn mỗi người hòa cùng hơi thở thời
đại. Có dân tộc nào tồn tại, phát triển mà không chất chứa trong nó những nhọc
nhằn, thăng trầm cay đắng - dân tộc Việt, con người Việt cũng vậy. Song Phan
Hoàng đã đưa người đọc đồng hành, hóa thân vào bước gió, “lang thang khắp
mọi ngả đường Tổ quốc/ uống dòng hào khí bi hùng ngàn năm/ dòng hào khí đánh đổi
tinh hoa lớp lớp người người” để rồi hun đúc trong họ tình yêu quê
hương ngày càng nồng cháy, thắm thiết và khát vọng vào một nước Việt sẽ
mãi “vượt thoát sinh tồn vĩ đại dòng giống rồng tiên”.
Thật sự tập trường ca Bước gió truyền kỳ đã thổi hồn dân
tộc vào trái tim người đọc. Tôi không đề cập nhiều đến thi pháp nghệ thuật Phan
Hoàng đã thể hiện rất thành công ở tập trường ca bởi đây là một vấn đề cần nhiều
khám phá, nó thể hiện sự thành công “vượt lên đau đớn và thăng hoa” (trích
“Văn bản dở dang” trong Chất vấn thói quen), sẽ được đề cập trong một
dịp khác, mà chỉ chú trọng vào xúc cảm thẩm mỹ bạn đọc cảm nhận được khi “chạm
vào” những ngọn gió tâm thức, ngọn gió thời đại... để “bay về nguyên thủy ước
mơ” (trích “Thèm ngọn gió tự do” trong Chất vấn thói quen).
HOÀNG HƯỜNG
(Đại học Duy Tân)
TẠP CHÍ NON NƯỚC -
ĐÀ NẴNG, SỐ 230/2017
TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM KHÁC:
