Vừa qua, trong
danh sách những ca khúc của Phạm Duy được duyệt cho lưu hành rộng rãi có bốn
ca khúc Phạm Duy phổ thơ Nguyễn Tất Nhiên là Thà như giọt mưa, Cô Bắc kỳ nho
nhỏ, Em hiền như ma-xơ, Anh vái trời...
Thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên (thứ hai từ
trái qua) và các bằng hữu tại tư gia ở Westminster, Hoa Kỳ.
Nguyễn Tất Nhiên là một hiện tượng của văn học miền Nam
những năm 1970-1975. Tập thơ Thiên tai xuất bản năm 1970, lúc
Nguyễn Tất Nhiên mới 18 tuổi, với những hình ảnh và ngôn từ khá lạ lẫm. Ngay lập
tức, một số bài trong tập thơ này đã được các nhạc sĩ nổi tiếng phổ nhạc. Nhạc
sĩ Nguyễn Đức Quang phổ bài Vì tôi là linh mục tuyệt
hay: “Vì tôi là linh mục/ Giảng lời tình nhân gian.../ Một tín đồ duy
nhất/ Đã thiêu hủy lầu chuông…/ Vì tôi là linh mục/ Không biết rửa tội người/
Nên âm thầm lúc chết/ Tội mình còn thâm vai”… Riêng nhạc sĩ Phạm Duy đã phổ
một loạt thơ Nguyễn Tất Nhiên thành những ca khúc rất được yêu thích.
Đòi nhuận bút những bài thơ phổ nhạc
Tôi quen Nguyễn Tất Nhiên khoảng đầu năm 1971, khi Nhiên
đến tòa soạn tặng tôi tập thơ Thiên tai. Sau đó tôi thường gặp
Nhiên ở nhà Du Tử Lê. Gọi là nhà nhưng đó chỉ là một căn phòng nhỏ trong cư xá
Bưu Điện, đường Hồng Thập Tự (nay là Nguyễn Thị Minh Khai), nơi vợ chồng Du Tử
Lê thuê ở tạm trong thời gian chờ mua nhà ở làng báo chí. Căn phòng chỉ rộng chừng
vài chục mét vuông mà chị Thụy Châu, vợ Du Tử Lê, vừa làm nơi nấu nướng, ăn ngủ,
tiếp khách. Vậy mà mỗi lần Nhiên đến ngủ lại, chiếm cái bàn viết của anh Lê, ngồi
làm thơ, cả đêm uống trà, cà phê, hút thuốc khói bay mù mịt cả căn phòng.
Theo lời Du Tử Lê thì anh là người chọn và đưa những bài
thơ Nguyễn Tất Nhiên cho Phạm Duy phổ nhạc. Nổi tiếng nhưng Nhiên vẫn nghèo kiết
xác. Rồi không biết ai “xúi” Nhiên đòi Phạm Duy trả tác quyền mấy bài thơ phổ
nhạc bởi Nhiên khá ngây thơ, chẳng quan tâm chuyện gì ngoài chuyện làm thơ. Về
sau tôi mới biết là do Lê Cung Bắc. Lê Cung Bắc kể chuyện anh quen Nhiên: Một lần
anh đến Biên Hòa, vừa xuống xe thì có một thanh niên cao, gầy, rất lãng tử bước
đến hỏi: “Có phải anh là Lê Cung Bắc?”, Bắc gật đầu. Lê Cung Bắc bấy giờ là diễn
viên kịch nói tên tuổi, thường xuất hiện trên truyền hình nên nhiều người biết.
Chàng thanh niên tự giới thiệu là Nguyễn Tất Nhiên. Bắc đã đọc và thích thơ
Nhiên nên từ đó hai người thân với nhau. Biết được chuyện Phạm Duy phổ nhạc thơ
Nhiên nhưng không hỏi và cũng không trả đồng nhuận bút nào, Lê Cung Bắc bèn đưa
Nhiên đến gặp Chu Tử, chủ bút nhật báo Sóng Thần, bởi Bắc có tên
trong nhóm chủ trương báo này. Nhà văn Chu Tử, tác giả những tiểu thuyết nổi tiếng Sống, Yêu, Ghen,Loạn… cùng
gốc người Bắc và cũng trạc tuổi Phạm Duy, vốn không ưa Phạm Duy nên ông “phang”
ngay một bài khá cay trên mục Ao thả vịt của ông!
Một thời gian sau tôi thấy Nguyễn Tất Nhiên chạy một chiếc
xe Honda nữ còn mới, nhìn rất tức cười. Bởi chiếc xe dành cho nữ khá thấp trong
khi Nhiên cao lều khều, người gầy, chân tay dư thừa lòng khòng. Nhiên bảo tiền
nhuận bút thơ mình Phạm Duy phổ nhạc đấy. Tôi cũng không hỏi thêm Phạm Duy trả
hay ai trả và trả bao nhiêu. Sau này, khoảng cuối năm 1974, khi tôi gặp Phạm
Duy trong lần ông lên Buôn Ma Thuột trình diễn chung với một ca sĩ du ca nổi tiếng
người Mỹ, tôi hỏi chuyện này, Phạm Duy bảo chắc người in nhạc ông trả chứ ông
đâu biết mặt mũi Nguyễn Tất Nhiên ra sao đâu!
Vẫn lơ ngơ chân không chạm đất
Sau ngày 30-4-1975 vài tháng, Nguyễn Tất Nhiên từ Biên
Hòa xuống Sài Gòn thăm tôi. Nhiên gầy hơn, cao lêu nghêu và đen nhẻm. Vẫn đôi
dép lẹp xẹp, áo bỏ ngoài quần, trông còn lè phè hơn xưa. Nhiên bảo lúc này làm
việc ở Hợp tác xã Xe lam. Bữa nay được nghỉ, Nhiên đi Sài Gòn mua ít đồ, tiện
ghé thăm tôi. Tối đó Nhiên ở lại, hai thằng ngồi lai rai hết mấy xị đế ở hành
lang căn gác tôi ở trọ. Và cùng ngủ ngồi bởi nơi tôi ở ghép trên đường Nguyễn
Huỳnh Đức (Phú Nhuận) nhà chật chội, khá đông người, không có chỗ cho hai đứa.
Từ đó tôi không gặp Nhiên. Khoảng đầu những năm 1980, tôi nghe tin Nhiên vượt
biên, sang định cư ở Pháp, rồi sau lại nghe Nhiên sang Mỹ. Nhiên lấy vợ tôi
không hay nhưng tin Nhiên mất tới tôi rất nhanh, qua một người bạn từ Mỹ về
báo.
Mãi đến năm 2014 tôi qua Mỹ mới được nhà thơ Nguyễn Lương
Vỵ và đạo diễn Nguyễn Hoàng Nam, em trai Nguyễn Tất Nhiên, đưa tôi đến thăm mộ
Nhiên. Không tìm đâu ra nén nhang, tôi xin Nguyễn Lương Vỵ điếu thuốc, đốt gắn
trên mộ bạn nằm dưới bóng cổ thụ trong Vườn Vĩnh Cửu, nghĩa trang Westminster,
California tĩnh mịch, yên bình.
Những câu thơ tiên tri về bi kịch cuộc đời
Tôi được nghe kể lại, thời gian sau khi ly hôn Nguyễn Tất
Nhiên sống cô độc trên chiếc xe hơi cũ, lang thang vô định. Trong xe của Nhiên
lúc nào cũng có một bịch khoai tây sống để ăn tạm khi đói. Rồi một ngày người
ta tìm thấy anh nằm chết trên xe đậu trong sân một ngôi chùa. Tôi nghe mà lòng
nghẹn đắng, thương bạn. Tôi nhớ bạn tôi vốn có nét mặt khắc khổ, ít khi thấy hắn
cười, có cười thì nụ cười méo xệch. Thơ cũng như người. Thơ Nguyễn Tất Nhiên
khi trẻ là những bài thơ thất tình đã được Phạm Duy phổ nhạc. Nhân vật Duyên
trong Khúc tình buồn là một bạn học lớp đệ ngũ, đệ tứ (lớp 8,
lớp 9) khi mới 14-15 tuổi. Cô Bùi Thị Duyên hiện định cư ở Michigan, Hoa Kỳ. Cô
cho biết chỉ là bạn học thôi nhưng Hải (NTN) thích và làm thơ tặng thì mình nhận.
Nhưng vẫn thường nói với Hải bấy giờ mình mãi mãi chỉ là bạn thôi. Và Hải cũng
gật đầu. Khi lớn hơn một chút, thơ Nguyễn Tất Nhiên bi thiết não lòng. Khi mới
hai mươi, Nguyễn Tất Nhiên đã có những câu thơ bi thiết định mệnh: Ta
phải khổ cho đời ta chết trẻ/ Phải ê chề cho tóc bạc với thời gian/ Phải đau
theo từng hớp rượu tàn/ Phải khép mắt sớm hơn giờ thiên định…” (Giữa
trần gian tuyệt vọng, 1972). Bốn câu thơ này được khắc trên mộ bia Nguyễn Tất
Nhiên. Cả bài thơ tặng sinh nhật vợ sắp cưới cũng là những vần thơ sầu thảm như
một lời tiên tri về những bi kịch sẽ đến: “Khổ đau oằn nặng sinh thời/
Yêu ai tôi chỉ có lời thở than…/ Lôi người té sấp, gian nan/ Lỗi tôi, ừ đó,
muôn phần lỗi tôi!”.
Minh khúc 90, Nguyễn Tất Nhiên làm sau khi ly hôn,
nhiều câu đọc lên mà nghe nhói lòng: “Đường không gian - đã phân ly/ Đường
thời gian - đã một đi không về/ Những con đường mịt sương che/ Tôi vô định lái
chuyến xe mù đời/ Cu Tí ngủ gục đâu rồi?/ Băng sau nhìn lại bời bời nhớ con...”. Những
câu thơ xé lòng của một thi sĩ đi đến tận cùng nỗi bi thiết.
Chuyện cái bút danh
Về chuyện bút danh Nguyễn Tất Nhiên, sau này tôi nghe nói
sau khi Nhiên chết, ở Mỹ có người bàn tán về cái bút danh ngộ nghĩnh Nguyễn Tất
Nhiên. Chính Nguyễn Tất Nhiên kể với tôi là khoảng năm 1969, lần đầu gặp Du Tử
Lê, nhà thơ thần tượng của anh bấy giờ, tại quán Cái Chùa (La Pagode), Sài Gòn,
anh rụt rè hỏi: “Cái bút hiệu Hoài Thi Yên Thi bạn em bảo hơi “sến” phải không
anh?”. Du Tử Lê buột miệng: “Tất nhiên”. Rồi hỏi: “Họ Nguyễn hả?”. Hải gật đầu.
Du Tử Lê bảo: “Thì lấy Nguyễn Tất Nhiên đi!”. Và từ đó bút danh Nguyễn Tất
Nhiên đi theo anh đến hết cuộc đời như một định mệnh nghiệt ngã. Khởi đầu từ tập
thơ Thiên tai xuất bản năm 1970 đến khi thi sĩ nằm chết lặng lẽ
trong chiếc xe hơi cũ ở sân chùa khu Garden Grove, California mùa thu năm 1992,
ở tuổi 40.
***
Nguyễn Tất
Nhiên tên thật Nguyễn Hoàng Hải, sinh năm 1952 tại Biên Hòa. Khi mới học đệ tứ
(lớp 9 bây giờ) Trường Trung học Ngô Quyền, anh đã có thơ in chung trong tập Nàng thơ trong mắt. Và hai
năm sau, anh có tập thơ riêng Dấu mưa qua
đất. Cả hai tập thơ này đều với bút hiệu Hoài Thi Yên Thi. Tập thơ Thiên tai với bút danh Nguyễn Tất Nhiên
xuất bản năm 1970 đã đưa tên tuổi anh thành một khuôn mặt đặc biệt của
thi ca bấy giờ. Nguyễn Tất Nhiên có ba em trai: Nguyễn Hoàng Đệ (chết lúc nhỏ),
Nguyễn Hoàng Nam hiện là đạo diễn điện ảnh và Nguyễn Hoàng Thi là ca sĩ-nhạc
sĩ. Cả hai hiện định cư ở Hoa Kỳ với cha mẹ.
PHẠM CHU SA
Nguồn: PLO
ĐỌC THÊM VĂN CHƯƠNG PHƯƠNG
NAM:
