Nhà văn Nguyễn Ngọc Thuần
1. Không hẹn
mà gặp, thế hệ nhà văn 7X ở Sài Gòn xuất thân từ dân mỹ thuật khá nhiều.
Cứ như học mỹ thuật để… viết văn,
làm thơ. Hay màu sắc, bố cục, đường nét kích thích tư duy ngôn ngữ hơn bất kể
thứ nào khác? Tôi có thể kể tên các nhà văn, nhà thơ trước đó được đào tạo để
làm họa sĩ, như Nguyễn Thị Châu Giang, Ly Hoàng Ly, Vũ Đình Giang, Nguyễn
Danh Lam, rồi Nguyễn Ngọc Thuần. Ít nhiều những cái tên này đã định được danh
trên văn đàn, đủ để gây nhớ với những ai quan tâm đến sự nóng lạnh của văn chương,
đến nhịp đập của con chữ.
Nhớ, bởi: Nguyễn Thị Châu Giang từng là hội viên Hội Nhà
văn Việt Nam ở tuổi 27; Ly Hoàng Ly từng từ chối nhận giải tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam cho tập thơ
“Lô Lô” năm 2006; Vũ Đình Giang với bộ đôi tiểu thuyết “Song song và Bờ
xám”, Nguyễn Danh Lam đi từ “Bến vô thường” đến “Những vòng vây trần gian” rồi
trôi “Giữa dòng chảy lạc” trước khi
chạm “Cuộc đời ngoài cửa”, đều là những trang viết dung chứa sự giằng xé trong
diễn trình vật lộn đi tìm chính mình giữa thế giới hỗn mang thường trực bất an.
“Song song” và
“Giữa dòng chảy lạc” là hai trong số chưa nhiều tác phẩm của tác giả trẻ Việt được dịch sang tiếng Pháp. Còn
với Nguyễn Ngọc Thuần? Là chất ngọt ngào trong trẻo trẻ thơ và hài hước điên khùng huyễn hoặc người lớn.
2. Nguyễn Ngọc
Thuần bước vào làng văn bằng thành tích “ăn ba” ấn tượng. Trước anh chưa thấy
và sau anh sẽ là bài toán khó cho ai muốn lặp lại. “Đánh” đâu trúng đấy. Ba cuốn
sách với ba giải thưởng lớn. Cú đề - pa đầu tiên là giải Ba Cuộc vận động sáng
tác Văn học tuổi 20 lần II năm 2000 với tập truyện “Giăng giăng tơ nhện”.
Tiếp đến là giải
A cuộc thi văn học thiếu nhi Vì tương lai đất nước lần II năm 2002 với tác phẩm “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ”.
Khép lại hattrick bằng Giải A cuộc vận động sáng tác văn học thiếu nhi của NXB
Kim Đồng năm 2003 cho tác phẩm “Một thiên nằm mộng”. Chẳng nghi ngờ và ngần ngại,
nhiều người nhớ đến tác phẩm kinh điển của Saint Exupéry, liền gọi anh là
“Hoàng tử bé” của văn học thiếu nhi Việt Nam.
Nếu được phép
chọn tác phẩm văn học dành cho thiếu nhi từ sau năm 1975 trở lại đây, tôi sẽ “bỏ
phiếu” cho “Vừa nhắm mắt vừa mở của sổ” đầu tiên. Cuốn sách ra đời lúc tôi còn
đang mắt nhắm mắt mở ở một huyện miền núi xa xôi quê nhà. Phải 5 năm sau tôi mới
được đọc.
Đọc và bị mê hoặc. Khác hẳn một số sách thiếu nhi ít ỏi
trước đó tôi từng biết. Đấy là kiểu
sách thiếu nhi dành cho… người lớn. Đa phần mang dáng dấp… giáo khoa. Cảm giác
tác giả chăm chăm giáo dục trẻ con. Người lớn giả giọng thiếu nhi, thành ra gượng
gạo, nếu không phải bắt thiếu nhi mặc áo người lớn thì cũng là nhét suy
nghĩ của người lớn vào miệng thiếu
nhi. Khô. Và cứng.
“Vừa nhắm mắt
vừa mở cửa sổ” không thế. Ngọt ngào và trong trẻo. Nguyễn Ngọc Thuần bày ra thế
giới trẻ thơ đẹp đến tinh khiết, vô trùng. Bảng lảng hiện thực bồng bềnh cổ
tích. Quan trọng là đẹp. Những câu văn đẹp, đầy hình ảnh. Những ý nghĩ đẹp,
đầy nhân văn. Nhưng thật tự nhiên. Cứ như ở đấy là những đứa trẻ đang chơi với nhau chứ không phải chàng trai Nguyễn
Ngọc Thuần cao hơn Tây gầy hơn ta kể chuyện.
Tôi đinh ninh
rồi đây “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ” sẽ thành cuốn sách đi cùng nhiều thế hệ
thiếu nhi Việt Nam. Việc nó được NXB Kim Đồng chọn in vào Tủ sách vàng, cùng với
tác phẩm của các tác giả có tuổi đời gấp đôi, gấp ba tuổi Nguyễn Ngọc Thuần phần
nào giúp tôi có niềm tin ấy.
Việc sách được
dịch ra các thứ tiếng Anh, Thụy Điển, Thái Lan, Hàn Quốc và giành được giải thưởng
Petet Pan – Giải thưởng của Ủy ban Quốc tế về sách dành cho thiếu nhi tại Thụy
Điển, năm 2008, thêm lần nữa giúp tôi củng cố niềm tin. Có lẽ, đã rất
lâu rồi, sau “Dế mèn phiêu liêu ký” của nhà văn Tô Hoài, mới có một tác phẩm
văn học thiếu nhi Việt Nam được dịch ra nhiều thứ tiếng đến vậy.
3. Nhưng Nguyễn Ngọc Thuần không chỉ có mỗi văn học thiếu
nhi. Sau các trang viết hồn nhiên, trong trẻo cho thiếu nhi, anh cựa mình bật
lên, thoát xác. “Trên đồi cao chăn bầy thiên sứ”, giải B (không có giải A) cuộc
thi sáng tác văn học cho tuổi trẻ do NXB Thanh Niên kết hợp với báo Văn nghệ tổ
chức, là cú cựa mình như vậy. Rồi
người đọc nhớ một Nguyễn Ngọc Thuần “đã lớn”, không lẩn vào đâu được, từ
tập truyện “Cha và con và… tàu bay”.
Tôi nhớ như in
cảm giác bật cười với hình ảnh cậu bé con lần đầu đi máy bay liên tục
đòi bố dẫn đi toilet. Vừa vui vừa quái. Đúng là chi tiết kiểu Nguyễn Ngọc Thuần.
Văn của anh như chơi trò thách đố lối nghĩ thông thường ở người đọc. Dường như
không thể biết được bên trong chàng trai đất Hàm Tân, Bình Thuận này có những ý
nghĩ gì. Mạch ấy được tiếp nối và đẩy lên cao hơn ở các truyện dài về sau của anh.
“Chuyện tào
lao”, “Sinh ra là thế”, “Về cô gái này” là những truyện dài dung chứa liên hoàn
các chi tiết phi lý. Chính sự phi lý làm rõ hơn cái bất ngờ, bất an, bất hợp tác của con người
trong đời sống đương đại.
Mỗi cá thể sống
đều như đang bơi trong mơ hồ, mơ màng, mơ tưởng, bấp bênh trong việc định vị mình.
Tác giả kéo người đọc đi theo trường
phi logic ấy, và rồi thở phào với lối ra bất ngờ, nhẹ nhàng đến khó tưởng. Họa
sĩ, biên tập viên Trần Ngọc Sinh gọi đấy là sự hài hước điên khùng huyễn hoặc
và sâu lắng. Chất ấy chính là dấu hiệu nhận biết văn chương Nguyễn Ngọc Thuần.
Dường như Nguyễn
Ngọc Thuần viết rất dễ, chẳng phải bày binh bố trận hay toan tính gì.
Anh từng chia sẻ: “Với tôi, văn chương đơn giản là viết những gì mình thích, chỉ
vậy thôi. Tôi thích viết bằng sự trải nghiệm của hiện tại, hay và dở của hiện tại
vẫn quyến rũ hơn. Tôi chẳng nghĩ điều
gì sâu sắc cả. Thường thì
tôi viết linh tinh cho đến lúc nảy ra một vài gạch đầu dòng tự thấy là thú vị,
là viết thành sách. Vì thế, tôi thường
không bao giờ biết mình sẽ viết câu chuyện gì, chủ đề nào. Một cuốn sách
hay vẫn có thể xuất hiện lúc bạn… đau lưng”.
Có lẽ vậy, nên nếu người đọc muốn tìm cái gì đó vâm váp, lớn lao, có tính luận đề theo lối
văn chương thông thường thì tốt nhất nên tránh xa… Nguyễn Ngọc Thuần. Văn
chương Nguyễn Ngọc Thuần là thứ văn gây cảm giác, chạm vào cảm - giác - người. Theo đó, anh viết về những điều khác
biệt hơn, cá nhân hơn, không giống với những gì văn học đã có trước đó. Bởi anh nghĩ có rồi thì chẳng
ai đọc lại nữa, dù anh có viết hay hơn thì cũng là món “ựa lên nhai lại”. Người đọc giờ thông minh lắm, họ không phải sinh vật
có dạ dày 4 ngăn để sẵn lòng nhai lại.
4. Sự hài hước
điên khùng và huyễn hoặc sâu lắng của Nguyễn Ngọc Thuần còn tràn từ
trang viết lên các dòng trạng thái trên facebook. Anh giễu nhại chính mình ở chốn
lao xao mặt người ấy. Đến như lần phải
bước vào cuộc đại phẫu thuật, đặt “quả tim sắt” trong lồng ngực, anh vẫn tỉnh
bơ khôi hài. Có lẽ tử thần cũng phải bật cười và chào thua cái sự hài hước của
anh.
Thi thoảng,
Nguyễn Ngọc Thuần lại có nhận định, chính kiến về các vấn đề hay sự vụ nóng hổi
diễn ra hằng ngày. Mọi vấn đề cao siêu rườm rà được nhìn qua con mắt của
anh bỗng trở nên rõ ràng, mạch lạc với cách diễn đạt không lẫn vào đâu được,
hài hước như chính con người anh.
Nhiều dòng trạng thái của Nguyễn Ngọc Thuần lôi cuốn đến mức các báo sẵn
sàng in lại.
Có người đùa,
rằng Nguyễn Ngọc Thuần làm được cái việc ngược với quy trình của báo chí
lâu nay. Thường báo giấy hay báo mạng
ra rồi các cá nhân mới trích dẫn về trang riêng. Đằng này, Nguyễn Ngọc Thuần viết
trên trang cá nhân của mình lại thành báo. Nói như kiểu miền Nam là: làm chơi mà ăn thật. Thậm chí
có dòng trạng thái lôi cuốn đến mức, đôi lần diễn giả tầm cỡ hàng đầu
thượng thặng “lôi” về nhà làm của riêng, cố tình lược tên Nguyễn Ngọc Thuần ở cuối, mở ngoặc đơn
thêm hai chữ “sưu tầm”, mặc kệ lượng fan nghĩ đấy là sản phẩm của vị diễn giả.
Anh cười như chưa gặp chuyện nào hài hơn, đúng là diễn giả mà như… diễn thật.
5. Là họa sĩ
trình bày báo Tuổi Trẻ từ khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật đến nay. Ở tuổi
44, Nguyễn Ngọc Thuần đang trong giai đoạn sáng tạo sung sức nhất, dù sức khỏe
anh phải duy trì bằng “quả tim sắt”. Nhưng chẳng hề gì. Với người
như Nguyễn Ngọc Thuần, mọi thứ nhẹ tựa đám mây hồng. Sẽ chẳng lấy làm bất ngờ,
khi bất thình lình anh lại trưng ra bìa sách mới.
Tôi tâm đắc với quan niệm của anh về văn chương, nhẹ
nhàng, hài hước nhưng trúng: “Văn
chương là tâm tính, tâm hồn, tâm trạng… Chẳng thể nào chuyên nghiệp được mấy
cái đó. Nếu bạn thích xuống dòng thì bạn nên xuống dòng, thích viết hoa
thì cứ viết hoa. Bởi bạn là người ra
luật chơi mà. Bạn đừng vì một cái luật nào đó không cho xuống dòng,
không cho viết hoa thế là bạn phải đu theo mặc dù trong tâm hồn bạn không hề muốn
thế. Nhưng tôi nghĩ, nếu chấm câu mà
truyện vẫn hay thì không có lý do gì hành hạ người đọc chi cho khổ. Tốn nhiều công sức cho một ít
ý nghĩa là không chính đáng”.
VĂN THÀNH LÊ
Nguồn: VNCA
ĐỌC THÊM VĂN CHƯƠNG PHƯƠNG
NAM:
