Nhà văn Nguyễn Quang Sáng
Viết
Nhận xét về “một trong những con khủng long quý hiếm của
nền văn học thời chiến trận mà tác phẩm không có hận thù”, nhà văn - nhà phê
bình văn học Ngô Thảo tổng kết bằng một câu ngắn gọn nhưng không thể đầy đủ
hơn: “Nhà văn sinh ra vốn được mặc định phải gánh trên vai rất nhiều trọng
trách. Riêng ông Sáng chẳng chịu gánh cái gì nhưng mang lại một gánh sách cho đời,
âu cũng là một trường hợp đặc biệt”.
Nói ông mang lại cả gánh sách không sai, khi nhìn vào một
danh sách rất dài các tác phẩm văn xuôi (Con chim vàng,Người
quê hương, Nhật ký người ở lại, Đất lửa, Chiếc
lược ngà, Bông cẩm thạch, Cái áo thằng
hình rơm, Mùa gió chướng, Người con đi xa, Dòng
sông thơ ấu, Bàn thờ tổ của một cô đào, Tôi
thích làm vua, 25 truyện ngắn, Paris - tiếng
hát Trịnh Công Sơn, Con mèo của Foujita, Nhà
văn về làng….) cũng như các kịch bản phim điện ảnh – truyền
hình (Cánh đồng hoang, Pho tượng, Cho
đến bao giờ, Mùa nước nổi, Dòng sông hát, Câu
nói dối đầu tiên, Thời thơ ấu, Giữa dòng, Như
một huyền thoại, Con khỉ mồ côi và mới nhất là 30 tập phim
truyền hình Khoảnh khắc Võ Văn Kiệt….).
Vài năm về trước, nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã chuyển về
quận bảy (Thành phố Hồ Chí Minh). Mảnh đất ngoại thành với căn nhà cũ nát mà
ông mua ngày nào, giờ qua bàn tay cậu con trai cả là kiến trúc sư đã biến thành
căn biệt thự ba tầng lầu thoáng đãng, yên bình. Khoảnh sân nhỏ trước nhà rợp
bóng mát cây sa - kê, chiếc bàn nhỏ không bao giờ thiếu ấm trà Thái Nguyên đậm
đà, thức uống ông trót nghiện từ những ngày sống và làm việc ở Hà Nội. Ông lặng
lẽ ngồi đó, làn khói thuốc mỏng mảnh vờn quanh mái tóc bạc trắng như cước của
tuổi bát thập. Nghe ông bạn thân Ngô Thảo bình luận, ông trầm ngâm nhìn tôi, gật
đầu: “Chơi chữ thú vị đấy”.
Tự nhận “viết để chơi”, nhưng Nguyễn Quang Sáng là một
nhà văn làm việc cực kỳ nghiêm túc. Trong Kỷ yếu Hội Nhà văn Việt
Nam, ông tự bạch: “Tôi bắt đầu cầm bút năm 1952, hồi còn ở rừng U Minh
đánh Pháp. Mãi tới 1956, truyện ngắn đầu tiên Con chim vàng mới
được in trên báo Văn nghệ. Đã hơn nửa thế kỷ cầm bút, có một số
tác phẩm, một vài giải thưởng nhưng tôi luôn tự hỏi, mình đã thật sự là nhà văn
hay chưa? Đó là lời tự vấn nghiêm túc và khắc nghiệt. Tôi đã, đang và sẽ trả lời
trên trang viết”.
Trong cuộc trò chuyện hôm đó, ông tâm sự với kẻ hậu sinh-
là tôi - rất nhiều điều gan ruột. Ông bảo, mình chỉ có thói quen viết tay. Cũng
đã có lần thử dùng máy tính, nhưng nhìn cái màn hình là thấy mất hứng. Ngày còn
trên rừng, ông toàn ngồi võng sáng tác. Bản thảo hoàn thành là nhân viên điện
đài chuyển ngay ra Hà Nội. Vì thế, chỉ sau một tuần, người dân Nam Bộ đã được
nghe Chiếc lược ngà qua sóng phát thanh.
Viết, với ông, là chép ra giấy những điều đã nghĩ rất
chín trong đầu. Nhiều truyện đã theo đuổi ông cả chục năm nhưng thấy chưa chín
nên nhất định chưa đặt bút. Ông thai nghén những tác phẩm mới của mình mọi lúc,
mọi nơi. Đang uống rượu, đang hàn huyên với bè bạn ở quán cà phê vỉa hè hay
đang ngồi xe taxi, những cốt truyện, chi tiết vẫn không ngừng ám ảnh ông. Ông
cười, đời văn có chút thành công nào là nhờ chịu đi, chịu học. Tuổi trẻ cứ phơi
phới theo chân bộ đội, lời ăn tiếng nói của người dân Nam Bộ cứ thế nhập vô
mình, rồi bước vào trang viết, riết rồi biến thành nét riêng không trộn lẫn.
Ông cũng bảo, “Tôi mê chi tiết. Viết văn mà không có chi
tiết đắt thì giống y chang xã luận còn gì. Tôi nghĩ, văn học là tổng hợp của những
chi tiết. Mà chi tiết trong đời sống thì chẳng ai có thể sáng tác được. Tôi
luôn tránh dùng cụm từ đi thực tế sáng tác, bởi phải sống
thật trong thực tế mới có đủ vốn liếng để viết. Vào chiến trường, bom
đạn đâu biết anh là nhà văn mà chừa ra. Cũng nhờ những chuyến đi, tôi mới biết
xẻ dọc Trường Sơn dù sao cũng khó chết hơn bởi đi chút, nghỉ chút. Nhưng hành
quân trên đồng nước Cửu Long thì đừng hy vọng nghỉ ngơi. Trực thăng luôn soi
đèn, Dakota thả pháo sáng, đi giữa đêm vẫn phải ngụy trang. Nấu cơm không được
có khói, tắm sông không để lại gợn sóng, con gà trống được đạp mái nhưng không
được phép gáy… Vì thế, tôi mới có những cây sứ cùi, mới có chi
tiết cô giao liên bán bánh tằm rất đắt hàng vì người ta đồn cô se bánh
bằng cái bắp vế của cổ (truyện ngắn Xã đội trưởng), anh
Bảy Ngàn cởi quần trỏ c. lên trời trêu thằng lái trực thăng cho bõ
ghét (truyện ngắn Một chuyện vui). Rồi vì gái điếm vô
đồn Mỹ, nổi hứng xin lính cho bắn thử mà khá nhiều bộ đội ta thương vong vì
pháo đĩ…. Những hạt vàng ấy, tôi tài cán cỡ nào mà hư cấu cho nổi”.
Chơi
Nguyễn Quang Sáng là một nhà văn mang đậm đặc chất anh
Hai Nam Bộ, “làm hết sức, chơi hết mình”. Ông chậm rãi kể tôi nghe, lan man đủ
chuyện thú vị, từ chơi tới nhậu.
“Hồi mới tập kết ra bắc, người ta biết tới tôi vì chức vô
địch giải bóng bàn chứ không phải vì tập bản thảo Đất lửa cất
dưới đáy ba lô. Trước đó, tôi nổi tiếng về tài chơi đàn băng-giô, rồi còn tập tọng
sáng tác nữa đấy. Nhớ ca khúc đầu tay, ca từ chiều mòn sương
vương bị chỉ huy phê bình, tôi thất vọng quá nên mới bỏ nhạc quyết định
chuyển qua viết văn đấy chứ. Nhưng âm nhạc luôn là yếu tố không thể thiếu trong
đời tôi. Đất lửa thành hình từ giai điệu Giọt mưa
thu tôi nghe một đồng đội huýt sáo trong lúc chờ qua lộ Cái Sắn, đồn bốt
giặc đóng giăng giăng. Sau này, tôi vẫn có thói quen nghe nhạc khi ngồi vào bàn
viết. Nhận nhuận bút kịch bản được ba nghìn đô-la, mang mua đất thì giàu to
nhưng tôi quyết định mua cây đàn piano cho Dũng (đạo diễn điện ảnh Nguyễn Quang
Dũng) học nhạc. Ông Lân “kính”, chủ nhà hàng Lotus chắc vẫn chưa quên hình ảnh
tôi chạy xe gắn máy chở hai thằng con trai (đều đặn hai đêm một tuần trong vòng
mấy năm trời) tới tầng hầm trong quán ông thưởng thức nhạc bán cổ điển. Sự cần
mẫn nghe nhạc của ba cha con đã khiến khối vị khách ngạc nhiên đấy”.
Ông cười hiền: “Đã ngoài 80 nhưng tôi vẫn chơi hoài. Vài
năm trước, ngày của tôi luôn bắt đầu nơi quán cóc cà phê lề đường. Ngồi với đủ
loại người, nghe đủ loại chuyện. Giờ về nhà mới, xa trung tâm nhưng bạn bè gọi
đi nhậu là tôi hiếm khi từ chối. Bạn rượu bây giờ phần đa đều ít tuổi hơn tôi.
Ngày còn trẻ, tôi chọn chơi với mấy ông già để học hỏi. Giờ họ lẫn cẫn, già lão
y như tôi, học gì nữa. Vì thế, tôi chọn ngồi với người trẻ, họ sẽ bắc nhịp cuộc
sống hôm nay để mình không trở nên lạc hậu. Nói vậy thôi chứ dù đã ở tuổi bát
tuần, tôi vẫn phải lao động, để cái đầu không bị mụ mẫm. Năm 2008, tôi vẫn còn
rong ruổi làm một chuyến đi khắp miền tây, cùng một doanh nghiệp xây lại kiên cố
những cây cầu khỉ cho bà con đỡ cực. Mới đây, để hoàn thành kịch bản 30 tập Khoảnh
khắc Võ Văn Kiệt, tôi vẫn phải về lại những địa danh đã gắn với ông
Sáu Dân năm xưa lấy cảm xúc. Mọi người hay đùa tôi, “già rồi mà vẫn còn gân lắm”.
“Nhớ lần chuẩn bị đi B, tôi ra quán cơm tám giò chả nổi
tiếng ở phố Huế, bao nguyên một bàn và mời khách chung quanh cùng ăn. Có người
thưa tới tận Hội Nhà văn Việt Nam rằng tôi chơi ngông, lãnh đạo Hội cười xòa,
“cha Nam Bộ sắp vào chiến trường, còn ít tiền cho xài nốt chứ để làm chi”. Bạn
bè bảo, đến chơi cũng đúng kiểu anh Hai, bất cần, phóng khoáng, tôi nhớ mãi”.
Nghe tôi tò mò, vặn vẹo chuyện nhậu của ông, vốn cũng nổi
tiếng không kém những trang viết, nhà văn cười lớn. “Những ngày lặn lội khắp
chiến trường, tôi luôn là người gan lỳ nhất. So tinh thần với lính tráng thì
tôi không dám, nhưng đâu có súng nổ là ở đó có tôi. Có người bảo, chắc nhờ rượu,
tôi thấy cũng có lý. Có lần, đưa tụi tôi về căn cứ, cô giao liên ôm theo cây
súng trường. Tôi nói: Dẹp, cân lên xem súng nặng mấy ký rồi đổi ngang cho tôi từng
đó ký rượu, uống cho đã. Đang băng rừng mà gặp trực thăng thì rất nguy hiểm, có
tí men rượu, mình không còn sợ, chân tay đỡ run”.
“Tôi mang tiếng chơi nhiều, nhờ vào rượu là chính. Mà lạ
thật, tuổi già cái gì cũng xuống, chỉ mỗi tửu lượng là lên. Tôi uống nhiều
nhưng rất hiếm người chứng kiến tôi say. Nhậu giờ đã trở thành nhu cầu giao tiếp,
tôi uống nhưng nghe nhiều hơn nói, vì dân nhậu, khi đã sương sương thường không
nói dối bao giờ. Tôi học được nhiều, nảy ra nhiều ý tưởng hay cũng từ bàn nhậu”.
Và như một định mệnh, ông đã chọn cách “từ biệt thế giới này, sau một giấc ngủ
trưa dài, ngay sau bữa rượu trưa” - như nhà thơ Nguyễn Duy bàng hoàng thông báo
với đông đảo bạn hữu, khi nghe tin ông đột ngột qua đời.
Và sống
Nguyễn Quang Sáng là nhà văn quảng giao. Ông chơi nhiều,
quen nhiều và thân thiết với rất nhiều người, thuộc nhiều giới, nhiều lứa tuổi
khác nhau. Ông bảo, trong cuộc đời, ông luôn chọn cách sống hồn nhiên, vô tư,
không đối phó với bất cứ ai, bất cứ điều gì. “Đừng bao giờ nghĩ tới điều xấu, đừng
làm hại bất kỳ ai. Viết văn thì đừng nghĩ đến tiền. Cứ sáng tác bằng toàn bộ
tâm sức, đừng khoác lên vai nhà văn những trách nhiệm, nghĩa vụ quá nặng nề.
Chơi giúp tôi viết rất tự nhiên, không gò bó, không câu nệ triết lý, tư tưởng.
Viết giúp tôi được đi, được chơi, được trải nghiệm và được sống trọn vẹn hơn.
Cuộc đời tôi, vậy cũng đã thỏa nguyện lắm rồi”.
HUYỀN NGA
Theo NVTPHCM
TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM KHÁC:
