Chuyên đề mùa Đông 2018, cái cớ chuyên đề chỉ tọa độ vị
trí thời gian, nội dung không hoàn toàn nói về mùa đông. Đây là tập sách Viết & Đọc thứ hai sau Chuyên đề mùa
Thu 2018 xuất hiện cách đây 3 tháng.
Chuyên đề kỳ này là một tập hợp độc đáo, ngay tranh bìa của
hoa sĩ Lê Thiết Cương tác phẩm độc sáng, hai hình ảnh cố định trong ý nghĩa di
động, hình ảnh ngòi bút và hình ảnh giáo đường nhập lại một. Các phụ bản không
phải phụ bản của các họa sĩ Bùi Tiến Tuấn, Trần Văn Duy, Nguyễn Thuyên, Tôn Thất
Tùng Hải, Lương Lưu Biên… là những tác
phẩm hội họa độc lập.
Cuộc đối thoại thú vị của hai người vĩ đại của nhân loại:
nhà thơ Rabindranath Tagore,đoạt giải Nobel Văn học năm 1913 và nhà bác học
Alber Einstein, cha đẻ Thuyết tương đối. Trích một đoạn đối thoại:
- Tagore: Như vậy tính hai mặt có ở trong bề sâu của tồn
tại, mâu thuẫn của xung năng tự do và cái ý chí có định hướng hoạt động dựa
trên xung năng đó và tiến hóa một sự sắp đặt sự vật một cách có trật tự.
- Einstein: Vật lý
hiện đại sẽ không nói rằng chúng mâu thuẫn lẫn nhau. Những đám mây trông từ xa
như một khối, nhưng nếu anh thấy chúng dù gần, chúng tự phô bày như là những giọt
nước vô trật tự.
- Tagore: Tôi thấy một sự tương đồng ở tâm lý con người.
Những dục vọng và khao khát của chúng ta thì ngổn ngang, nhưng tính cách của
chúng ta thu phục những thành tố đó vào một tổng thể hài hòa. Liệu có cái gì đó
giống như thể xảy ra trong thế giới vật lý không? Có phải các nguyên tố thì mới
nổi loạn, năng động với xung năng thúc đẩy cá biệt? Và liệu có một nguyên lý
nào trong thế giới vật lý thống trị chúng và đặt chúng vào một tổ chức có trật
tự?
- Einstein: Ngay cả các nguyên tố đó cũng không phải
không có trật tự mang tính thống kê: các nguyên tố radium sẽ luôn duy trì trật
tự đặc thù của chúng, bây giờ và mãi mãi về sau, đúng như thế suốt từ trước đến
nay. Vì vậy có một trật tự mang tính thống kê ở các nguyên tố.
Và một bất ngờ là chuyên đề đã giới thiệu một chùm thơ
hay của Đức Giáo hoàng John Paul II, một thi sĩ:
“Rất nhiều lớn lên
quanh tôi, qua tôi
Và từ tôi như thế
Tôi trở thành một
con kênh buông thả một nguồn lực
Gọi là người
Những người khác
không vây quanh, bóp méo
Người đàn ông là
tôi?
Là mỗi người bọn họ,
luôn luôn không hoàn hảo
Bản thân tôi quá gần
bản thân tôi
Anh tồn tại trong
tôi, anh có bao giờ có thể
Nhìn vào bản thân
anh mà không sợ hải?”
(Diễn viên)
Đọc những bài thơ của Đức Giáo hoàng, tôi lại nhớ đến tập
Thơ Nhã Ca, trang đầu có trích mấy câu của Cựu Ước:
“Chớ nhìn tôi, bởi
vì tôi đen
mặt trời đã nạm
cháy tôi
anh em tôi đã ruồng
bỏ đi
buộc tôi canh vườn
nho cho họ
còn vườn nho của
tôi
tôi không hề canh
giữ”
(SALAMON Cựu Ước)
Trung tâm của chuyên đề là truyện ngắn Rừng Mắm của Bình Nguyên Lộc, đây là
truyện ngắn tôi đọc nhiều lần, trước và sau khi tuyển vào Những Truyện Ngắn Hay Nhất Của Quê Hương Chúng Ta (Hai Mươi Năm Văn
Học Miền Nam 54-73), đây là một truyện ngắn mỗi lần đọc lại lại thấy khang
khác, do dáng vẻ tân truyện không có cốt chuyện, công cuộc khẩn hoang còn ở
phía trước, còn đi tới tìm đất mới. Một câu chuyện đồng quê với bút pháp mộc mạc
nhưng hiện đại. Xung quanh về truyện ngắn là bài viết của: Trần Đức Tiến, Trần
Nhã Thụy, Văn Thành Lê, Trần Minh Lương, Hoàng Hiền; tôi chú ý đến bài “Tôi thấy
mình là Cộc” (tên nhân vật trẻ nhỏ trong Rừng Mắm) của Lê Quang Trạng.
Nó lôi cuốn như ca dao:
“Mắm trước đước sau
tràm theo sát
Bên hàng dừa nước bến
nhà ai”
Phần văn xuôi ngoài Rừng
Mắm còn có các truyện ngắn hay: Bên
trong những tấm gương của Trà Đóa, Trái
dưa chuột của Vũ Thành Sơn, Trên đồng
cỏ của Nguyễn Thị Kim Hòa.
Trong phần Phê bình & Tiểu luận có bài viết “Nhân thừa” với Khổng và… Nho giáo của
Phạm Lưu Vũ, một người am hiểu tôn giáo, có lối viết “dữ” và hấp dẫn. Nghe tác
giả nói về Nhân thừa: “Trung Hoa xưa có hai người khổng lồ là Khổng với Lão. Khổng
Tử thuộc về Nhân thừa (đạo thu Nhân), Lão Tử thuộc về Thiên thừa (đạo tu Tiên).
Nhân thừa không thể với tới Thiên thừa được, bằng chứng là câu nói của Tử Cống:
“Văn chương của thầy tôi đã nghe, nhưng tôi chưa nghe thầy nói về đạo trời”, Khổng
Tử là một trí tuệ khổng lồ trùm khắp cõi người, Lão Tử là một trí tuệ khổng lồ
trùm khắp tam giời. Nhưng cái ông Khổng Tử như ta biết ngày nay, tuyệt đối
không phải ông Khổng Tử của Nhân thừa, mà chỉ là ông Khổng Tử của Nho giáo.Nho
Giáo không phải đạo Nhân, cũng tức là không phải Nhân thừa vậy”.
Tác giả nước ngài có “Truyền thống hiện đại, sự phản bội
của hiện dại” của Antoine Compagnon (Nguyễn Chí Hoan dịch) và “Tôi đến Việt Nam
để được thanh thản”.
Phần “Ấn tượng 90 ngày”đề cập thời sự đang “nóng”: Thủ
Thiêm, còn đó những câu hỏi” của Tạ Duy Anh, “Đếm lần bán dâm” của Đỗ Doãn
Hoàng, và “Khi bức thành trì cuối cùng của nhân tính sụp đỗ” của Nguyễn Quang
Thiều…
Phần thơ có thơ của
Trần Lê Khánh, Ánh Huỳnh, Cao Xuân Sơn, Ngô Liêm Khoan, Hoa Nip.
Cuốn sách có một lợn cợn nhỏ đó là phiên âm tên người nước
ngoài: Giáo hoàng Giăng Pôn II và tên nguyên John Paul II, cả hai đều là một,
và cùng hiện hữu trong Viết & Đọc,
người đọc có thể nhầm tưởng là hai người, chữ “Giăng Pôn” nghe sao sao giống
như nghe Niu Oóc từ hai chữ New York. Khuynh hướng bây giờ là giữ nguyên tên nước
ngoài không phiên âm.
Những dòng trên không phải quảng cáo cho chuyên đề, đó là
sự thật, sự thật của những Mùa.
Giá bìa sách có trị giá 150.000 đồng, nhưng giá trị Chữ hơn
thế, giá trị của trí tuệ không đo lường bằng ngân lượng.
VŨ TRỌNG QUANG
