“Rằng xưa
có gã từ quan/ Lên non tìm động hoa vàng ngủ say...”.
Có thể nói một cách nào đó, khu cù lao Phan Xích Long
chính là “động hoa vàng” của Phạm Thiên Thư. Ở nơi đây, ông đã trải qua những năm tháng sáng tác rực rỡ nhất
trong cuộc đời mình.
Khu cù lao còn là nơi cư ngụ của nhiều văn nghệ sĩ như Trụ Vũ, Thụy Long, cũng là nơi lui tới
bàn chuyện con chữ thế sự của Phạm Duy, Sơn Nam...
Nhà thơ Phạm Thiên Thư lúc còn trẻ chụp trước căn nhà có cây hoa vàng
trong khu cù lao Phan
Xích Long, P.2, Q.Phú Nhuận mà ông gắn bó nhiều năm
- Ảnh: TỰ TRUNG chụp lại từ
album riêng
Ngẫm về chốn cũ
Chúng tôi tìm
gặp nhà thơ Phạm Thiên Thư khi ông đã
chuyển về sống cùng người vợ thứ ba
trong căn nhà nhỏ trên đường Hồng Lĩnh, thuộc khu cư xá Bắc Hải (Q.10).
Tầng dưới của
ngôi nhà ông mở quán cà phê đặt tên Hoa Vàng, luôn vang tiếng dương cầm réo rắt.
Phía trước quán, ông để vài cái ghế, và đó cũng là chỗ ngồi thường xuyên của
ông.
Gặp Phạm Thiên
Thư bây giờ, thật đúng như hình dung của chúng tôi về một nhà thơ - tu sĩ khi tuổi đã về già. Mặc bộ
đồ giản dị, ông ngồi dưới giàn dây leo râm mát với một cuốn sách cũ, cặm cụi
ghi ghi chép chép. Trước mặt ông đặt
một tảng đá, cắm những bông cúc vàng.
Có lẽ cuộc đời
người thi sĩ hằn sâu, ấn tượng với cảnh hoa vàng, nên mỗi địa điểm cư ngụ ông đều
để hoa vàng như một biểu tượng của ký ức. Trong số đó có căn nhà trong hẻm
Trần Kế Xương, P.2, Q.Phú Nhuận mà
ông gắn bó nhiều năm.
Có thể nói
hình ảnh hoa vàng xuất hiện dày đặc trong thơ Phạm Thiên Thư. Nó trở thành một biểu tượng xuyên suốt,
một nỗi hoài niệm.
Ông kể: “Năm
1942 khi cả gia đình còn ở xã Chi Ngãi, huyện Chí Linh (Hải Dương), bố tôi mua hẳn ngọn đồi Phượng
Hoàng. Hoa cúc dại vàng mênh mông, bát ngát chạy dài che khuất đường chân trời”.
Năm 14 tuổi,
ông theo mẹ di cư vào miền Nam, ngụ tại khu Tân Định. Sau khi học xong tú tài,
khác với nhiều người Phạm Thiên Thư chọn cửa Phật làm chốn dừng chân. Ông theo
học Trường Phật học Vạn Hạnh, gửi hồn trong lời kinh tiếng kệ.
Năm 1968, gia
đình nhà thơ mua 400m2 đất
ở khu cù lao. Rồi ông sáng tác thi phẩm Động
hoa vàng với 100 đoạn thơ.
Mỗi đoản khúc
là một tiếng hót của loài dị điểu, sẵn sàng yêu và chết, và để tiếng hót của mình
rơi rụng trên sông.
Trong thời
gian sống cùng bà Tuệ Mai (con gái Á Nam Trần Tuấn Khải), ông bà thường đọc thơ cùng nhau ở nơi này. Lúc đó Phạm
Thiên Thư đã nổi tiếng với tác phẩm Đoạn trường vô thanh. Ông từng tu
hành 7-8 năm ở chùa Vạn Thọ, gần kênh Nhiêu Lộc.
Động hoa vàng
trong ký ức
Chính vì tuổi cao, lại trải một qua cơn bệnh cách đây chưa lâu, nhà thơ Phạm Thiên Thư
không còn nhớ được nhiều. Nhưng khi nghe nhắc về “động hoa vàng” ở căn
nhà cũ nơi cù lao thơ mộng, nhà thơ
gọi tên người bạn thân thiết: tiến sĩ sử học Nguyễn Nhã.
Theo lời kể của tiến sĩ Nguyễn Nhã, ông và Phạm Thiên Thư biết nhau từ những năm tháng tuổi đôi
mươi, khi bắt đầu chung nhóm nghiên cứu về văn hóa.
Có lần cha của
tiến sĩ qua cầu bị té xuống kênh, chính Phạm Thiên Thư vì nhà trổ cửa
nhìn ra sông trông thấy nên hô hào người dân kéo lên bờ. Tiến sĩ kể nhà ông và nhà Phạm Thiên Thư ở gần nhau.
Khi nghe nhắc
về cây hoa vàng, tiến sĩ Nhã xác nhận đúng là trước đây ở đầu ngõ nhà của nhà thơ có cây hoa vàng rực, khung cảnh nên thơ
vô cùng.
Năm 1968, nơi
này gọi là đường Hàng Keo. Nhà Phạm Thiên Thư có hình chữ L, ở cuối xóm. Ông làm một
cái gác nhỏ, nhìn ra hướng sông.
Ông nói đó là
động hoa vàng, có chuẩn bị hoa cỏ, đèn dầu, thuốc lá cho bạn bè thân hữu mỗi
khi ghé chơi (Phạm Duy, Trụ Vũ, Bùi Giáng, Sơn Nam, Nguyễn Nhã...).
“Căn gác gỗ của Phạm Thiên Thư rất thơ mộng, cửa sổ trổ ra bancông, nhìn
về hướng mặt trăng. Căn gác trang
trí mây tre cũng là sự hữu ý của Phạm Thiên Thư vì nhà thơ rất đề cao tính truyền thống, yêu thích hình ảnh cây tre khi gió mạnh
thì cúi rạp người nhưng khi cần chiến
đấu thì có thể chặt thành từng đoạn cắm dưới lòng sông” - tiến sĩ Nhã kể.
Thi thoảng, tiến sĩ Nguyễn Nhã cũng ghé đến quán cà phê
Hoa Vàng hiện nay để thăm người bạn già Phạm Thiên Thư. Trong mắt ông, Phạm Thiên Thư là người giản dị,
yêu sâu đậm đất nước qua những vần thơ giàu tính truyền thống, hòa nhã với
bạn bè thân hữu.
Duyên kỳ ngộ Phạm
Thiên Thư - Phạm Duy
Trong những
năm sống ở khu cù lao, Phạm Thiên Thư và nhạc sĩ Phạm Duy có mối liên hệ mật
thiết. Cách đây hơn 40 năm, Phạm Duy đã lui tới căn gác của Phạm Thiên
Thư để phổ nhạc một số bài thơ của
ông.
Năm 1971, Phạm
Duy đã phổ nhạc 10 bài đạo ca của Phạm Thiên Thư mà chính nhà thơ đã nhận xét rằng cách phổ
nhạc rất hay.
Tiến sĩ Nguyễn Nhã cho biết thi thoảng khi ghé nhà Phạm
Thiên Thư, ông cũng gặp nhạc sĩ Phạm
Duy. Nhạc sĩ và nhà thơ bàn về nhạc, về thơ say sưa, tâm đầu ý hợp.
Tính đến nay, nhạc sĩ Phạm Duy đã phổ khá nhiều bài thơ của Phạm Thiên Thư, có thể kể đến Động
hoa vàng, Ngày xưa Hoàng Thị, Em lễ chùa này, Gọi em là đóa hoa sầu... Thậm chí
giữa Phạm Thiên Thư và người nhạc sĩ hơn ông 20 tuổi đã có mối tri kỷ từ
những ngày đầu mới gặp.
Khi Phạm Thiên Thư còn tu tập trong chùa, nhạc sĩ Phạm Duy có ghé vào thăm. Họ cũng
đã nhiều lần chia sẻ những dự định, những trăn trở về đường sáng tác, về nỗi cô
đơn trong cuộc đời.
Khu vực cù lao còn là nơi cư ngụ của nhà thơ Trụ Vũ - tác giả bài thơ Quasimodo nổi tiếng. Quê ở
Huế, ông vào Sài Gòn từ năm 1949, đến năm 1961 sống ở khu Phan Xích Long
này.
Theo lời nhà thơ, khung cảnh, vị trí của Phú Nhuận khiến nhiều nhà thơ tìm đến cư
ngụ vì thuận tiện để đi lên khu vực trung tâm, giá cả sinh hoạt lại rẻ.
Ngày xưa Phan
Xích Long có xóm Mã Đen, nhiều mồ mả. Xóm này thuộc ấp Đông Ba, quanh
xóm tre trúc mọc đầy.
Người nghèo, cả người tị nạn cũng rúc vào khu này sinh sống. Còn vùng cù lao (giờ là
khu vực đường Hoa Sứ, Hoa Lan...) ngày trước cỏ lau mọc trải dài tới khu vực bờ kè.
Ông kể ngày
xưa muốn tìm không gian yên tĩnh, ông thường ra đó. Ông còn kể rằng khi giao thiệp với nhà thơ Hoàng Cầm, có một lần nhà thơ Hoàng Cầm vào Sài
Gòn chơi, Trụ Vũ nhờ người em
kết nghĩa tên Diệu Tiên dẫn về nhà ông.
Nhưng họ bị lạc
nguyên một ngày mới tìm ra nhà Trụ Vũ! Căn nhà của ông còn là nơi lui tới của Phạm Thiên Thư thời trẻ, của
Sơn Nam, Thụy Long... và nhiều văn nghệ sĩ, giới trí thức Sài Gòn.
YẾN TRINH - TIẾN LONG
Nguồn: TTO
ĐỌC THÊM VĂN CHƯƠNG PHƯƠNG
NAM:
